उज्जैन या धार्मिक शहरात स्थित श्री प्रयागेश्वर महादेव हे एक चमत्कारिक मंदिर मानले जाते. 84 महादेवांमध्ये श्री प्रयागेश्वर महादेवाला 58 वे स्थान मिळाले आहे. येथे येऊन पूजा केल्याने सर्व पापांचा नाश होतो, अशी श्रद्धा आहे. या शिवलिंगाविषयी प्रसिद्ध आहे की, माघ महिन्यात येथे पूजा केल्यास भाविकांना अश्वमेध यज्ञाचे फळ मिळते.
हे मंदिर जुना सोमवारिया भागात असलेल्या राजमाल घाटात आहे. श्री तिलकेश्वर महादेव मंदिरासमोरील पक्क्या रस्त्यावर वाल्मिकी धामपासून हाकेच्या अंतरावर आहे. येथे वीर बेताल आणि विक्रम यांचा पुतळाही आहे.
फणाधारी साप करतात शिवलिंगाचे रक्षण
श्री प्रयागेश्वर महादेव मंदिरात देवाची दैवी आणि चमत्कारी मूर्ती विराजमान आहे. मंदिराचे पुजारी पं. सुधीर व्यास सांगतात की, मंदिरात भगवान प्रयागेश्वर महादेवाची चमत्कारी मूर्ती तसेच पितळेची पाच फण्यांच्या नागाची मूर्ती आहे, जी भगवान प्रयागेश्वरला सावली देते. त्यांच्याजवळ डमरूसह 3 फूट उंच पितळी त्रिशूल पुरले आहे.
गर्भगृहात तीर्थराज प्रयागराज समोर उजवीकडे पार्वती आणि डाव्या बाजूला गणेशाच्या मूर्ती आहेत. संगमरवरी नंदी बाहेर बसला आहे. मंदिर रस्त्याच्या डाव्या बाजूला एका छोट्याशा मंदिरात अग्निवीर वेताळची सुंदर मूर्ती बसवली आहे. ज्याच्या उजव्या बाजूला राजा विक्रमची मुंडित मूर्ती आहे. तर या मंदिराजवळ प्राचीन तांत्रिक हनुमानाचे मंदिरही स्थापित आहे.
श्री प्रयागेश्वर महादेवाची आख्यायिका
पौराणिक कथेनुसार, प्राचीन काळी मनु नावाचा राजा होता. त्याचा मुलगा प्रियवत हा अतिशय धार्मिक राजा झाला. त्यांनी दक्षिणा देऊन यज्ञ केले आणि आपल्या 7 पुत्रांना 7 बेटांचे राजे बनवले आणि ते स्वतः बद्रीनारायण या विशाल नगरीत तपश्चर्या करायला गेले. ते तेथे तपश्चर्येत तल्लीन झाले.
एके दिवशी नारद तेथे पोहोचले आणि म्हणाले- राजन, मी पांढऱ्या बेटाच्या सरोवरात एका मुलीकडे जाऊन माझे सर्व वेद ज्ञान विसरलो. यानंतर नारदांनी मुलीला तिची ओळख विचारली. तेव्हा तिने सांगितले की ती सावित्री माता आहे.
नारदांनी सांगितले की सावित्री मातेने स्वतः त्यांना वेदांचे ज्ञान घेण्यासाठी प्रयागला जाण्यास सांगितले आणि तेथे सर्व शक्ती प्राप्त होतील असे सांगितले. यानंतर नारदजींनी राजाला वेद आणि शक्तींच्या सर्व ज्ञानासाठी काही उपाय सांगण्यास सांगितले.
तेव्हा राजा म्हणाला- तू महाकाल वनात जा. प्रयागचा राजा तिथे बसला आहे. त्याच वेळी, शाश्वत ज्योतिषाच्या स्वरूपात लिंग देखील आहे. तेथे प्रयाग राजाच्या नावाने पूजा करा, भविष्यात तेच प्रयागेश्वर महादेव मंदिर म्हणून ओळखले जाईल.