मुंबई – कोरोना साथीच्या भयंकर टप्प्यात सर्वसामान्यांच्या अडचणी कमी होण्याचे नाव घेत नाही. पेट्रोल आणि डिझेलच्या किंमतींबरोबरच खाद्य तेलाचे भावही गगनाला भिडलेले आहेत. आजकाल सोशल मीडियावर एक ट्रेंड असा आहे की एकीकडे लोक पेट्रोल आणि डिझेल वाढत्या दरावरुन भांडत राहिले आणि मोहरीचे तेलही दूसरीकडे महाग झाले.
सरकारी आकडेवारीनुसार गेल्या वर्षी 26 मे रोजी एका लिटर मोहरीच्या तेलाची किंमत 90 रुपये होती. आज 200 रुपयांचा आकडा पार केला आहे. बाजारात मोहरीच्या तेलाच्या एका लिटरच्या बाटलीची किरकोळ किंमत 214 रुपये आहे.
मोहरीचे तेल महाग का होत आहे?
केडिया अ‍ॅडव्हायझरीचे अजय केडिया म्हणाले की, गेल्या वर्षी मोहरीचे पीकही चांगले होते, परंतु लॉकडाऊनमुळे बाजारात मोहरीची आवक कमी झाली. यामुळे किंमतीत निरंतर वाढ झाली आहे. मोहरीचे तेल अँटीबॉडीयुक्त असल्यामुळे ग्रामीण भागात त्याचा वापर अधिक वाढला आहे.
त्याला पर्याय म्हणून पाम तेलाचा वापर कोला जातो, परंतु बायोफ्युएलमध्ये त्याची ओळख झाली. त्याचप्रमाणे उत्पादक देशांमध्ये हवामानातील वातावरणामुळे सूर्यफूल तेलालाही चांगला भाव आला.
सैल तेल विक्रीवर बंदी, पाम आणि मोहरीच्या तेलात भेसळ यावरही बंदी असल्यामुळे किंमती वाढल्या. या लॉकडाऊनमध्ये लोकांनी मोहरीचे तेल मोठ्या प्रमाणात साठवले. अशा परिस्थितीत ग्राहकांना महागाईपासून आणखी दिलासा मिळण्याची शक्यता नाही, कारण याक्षणी जागतिक मागणी वाढत आहे.
आयआयएफएल सिक्युरिटीजचे कमोडिटी तज्ज्ञ अनुज गुप्ता सांगतात की जगभरात रिफाइंड तेलाच्या किंमती वाढल्या आहेत. यामुळे मोहरीच्या तेलाचा वापर वाढला. तसेच, सर्व प्रकारच्या तेलाच्या किंमती वाढल्या आहेत, ज्याचा प्रभाव मोहरीच्या तेलाच्या दरावरही होत आहे. एवढेच नव्हे तर भारतातही मागणी वाढली आहे, कारण लॉकडाऊनमुळे लोकांनी तेल साठवण्यास सुरवात केली.
भारतात मोहरीचे उत्पादन किती होते?
मोहरी हे रबी हंगामाचे प्रमुख तेलबिया पीक आहे. या हंगामात मोहरीचे उत्पादन 104.27 लाख टन एवढे आहे. त्याच वेळी खाद्यतेल उद्योग संस्था सेंट्रल ऑर्गनायझेशन फॉर ऑईल इंडस्ट्री अँड ट्रेड (सीओओआयटी) आणि मोहरी तेल उत्पादक संघटना (एमओपीए) च्या मते ही आकडेवारी 89.50 लाख टन आहे. तथापि, तेलाच्या उत्पादनाचा सध्या कोणताही डेटा उपलब्ध नाही. अनुज गुप्ता यांच्या म्हणण्यानुसार भारत तेल आयात करीत नाही किंवा निर्यातही करीत नाही. मोहरीचे जे काही उत्पादन घेतले जाते ते येथेच वापरले जाते.
एका लिटरची बाटली आणि छोट्या बाटल्यांची काय आहे किंमत?
उदाहरणार्थ, ग्राहक दुकानातून एक लिटर मोहरीचे तेल 100 रुपयांना खरेदी करतो, परंतु त्याला अर्धा लिटरची बाटली 65-70 रुपयांना मिळते. अशा परिस्थितीत ग्राहकांना छोट्या छोट्या बाटल्या / पाकिटे खरेदी करणे महागडे ठरते. अनुज गुप्ता स्पष्टीकरण देतात की किंमतींमधील फरक हे सर्वात मोठे कारण आहे. कारण कंपन्यांना दोन्ही प्रकारच्या बाटली / पॅकिंगवर समान खर्च करावा लागतो. ज्यासाठी ते ग्राहकांना कमी तेल देऊन त्याची जास्त किंमत वसूल करतात.
मोहरीच्या महागाईचा फायदा शेतकऱ्यांना किती फायदा झाला ?
मोहरीचे उत्पादन विक्रमी स्तरावर झाले. तरीही, याचा चांगला फायदा शेतकऱ्यांना झाला. किमान आधारभूत किंमत (एमएसपी) प्रति क्विंटल 4,650 रुपये आहे, परंतु शेतकऱ्यांनी एका महिन्यापूर्वी मोहरी सुमारे 5 हजार रुपयांना विकली. अशा परिस्थितीत वाढती मागणीमुळे शेतक्यांनाही फायदा झाला. तथापि, असे वातावरण तयार झाले होते की पहिल्यांदाच एमएसपीकडून शेतकऱ्यांना मोहरीचे जास्त पैसे मिळाले.