मुंबईकरांना पावसाळ्यात चिंब भिजण्याची सवय असली तरी दिल्लीकरांसाठी पाऊस हा दुर्मिळच. त्यातही कृत्रिम पाऊस पाडणे म्हणजे निसर्गाच्या नियमांशी खेळण्यासारखे वाटते. पण आता परिस्थिती इतकी गंभीर झाली आहे की, पर्यायच उरलेला नाही.

क्लाउड सीडिंग म्हणजे नेमके काय? सोप्या भाषेत सांगायचे तर ढगांमध्ये सिल्व्हर आयोडाइड किंवा इतर रसायने टाकून त्यांना पाऊस पाडायला भाग पाडणे. जणू ढगांना गुदगुल्या करून त्यांच्याकडून पावसाचे थेंब काढणे. महाराष्ट्रातील अनावृष्टीग्रस्त भागात याचे प्रयोग झाले आहेत, पण महानगरातील प्रदूषण कमी करण्यासाठी याचा वापर हा नवीनच प्रयोग.

दिल्लीतील वायू गुणवत्ता निर्देशांक (AQI) कधी कधी ५००च्या वर जातो. याचा अर्थ प्रत्येक श्वासोच्छवासाबरोबर विष शरीरात जाते. मुलांपासून वृद्धांपर्यंत सर्वांचे आरोग्य धोक्यात येते. अशा वेळी कृत्रिम पावसाने हवेतील प्रदूषक कण खाली आणले जाऊ शकतात.

पण प्रश्न असा आहे की, हा उपाय किती यशस्वी होईल? निसर्गाच्या नियमांशी छेडछाड करणे किती योग्य? काही तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की, हा तात्पुरता उपाय आहे. खऱ्या समस्येचे – वाहनांचे प्रदूषण, उद्योगांचा धूर, शेतातील पराली जाळणे – या मुळावरच घाव घालणे गरजेचे आहे.

तरीही दिल्ली सरकारने जुलै महिन्यापासून या प्रयोगाला सुरुवात करण्याचे ठरवले आहे. IIT कानपूरच्या शास्त्रज्ञांच्या मार्गदर्शनाखाली हा प्रकल्प राबवला जाणार आहे. यश आले तर इतर प्रदूषित शहरांमध्येही याची अंमलबजावणी होऊ शकते.

निसर्गाला हाताळण्याचा मानवाचा हा प्रयत्न यशस्वी होईल की नाही हे काळच सांगेल. पण एक गोष्ट नक्की – दिल्लीच्या आकाशात कृत्रिम ढग तरंगताना पाहणे हा इतिहासातील एक महत्त्वाचा क्षण असेल.