अफगाणिस्तानातून भारतात येते दरवर्षी 1500 टन ‘सैतानाचे शेण’, इतका मोठा आहे व्यवसाय

अफगाणिस्तानातील तालिबान सरकारला भारताने अद्याप मान्यता दिलेली नाही. आपले तेथील दूतावासही बंद केले आहे. मात्र लोकसभेत एका प्रश्नाला उत्तर देताना परराष्ट्रमंत्र्यांनी दोन्ही देशांमधील व्यापार अजूनही सुरूच असल्याचे स्पष्ट केले आहे. त्याच वेळी, भारत अफगाणिस्तानच्या पुनर्बांधणीसाठी आणि मानवतावादी मदत पुरवण्यासाठी सतत काम करत आहे.

उत्तर प्रदेशातील ‘हथरस’ शहराला त्याच्या ‘हिंग’साठी विशेष ओळख आहे. येथील हिंगालाही जीआय टॅग आहे. पण तुम्हाला माहिती आहे का की, ज्या सामग्रीपासून हिंग तयार केले जाते, ते भारत अफगाणिस्तानमधून आयात करते.

हिंग जाड दूध किंवा पेस्टच्या स्वरूपात भारतात येते. हे काहीसे फेविकॉलसारखे असते, परंतु त्याचा रंग हलका गुलाबी असतो. यामध्ये पीठ आणि डिंक एका सेट फॉर्म्युल्यानुसार मिसळले जातात. त्यानंतर ते उन्हात वाळवले जाते, तरच हिंगाच्या लहान लहान गुठळ्या तयार होतात. मग त्याला दळून हिंग तयार केली जाते.

हे हिंगाचे दूध अफगाणिस्तानातून भारतात आयात केले जाते. मनी कंट्रोलच्या अहवालानुसार, भारत जे हिंग आयात करतो, त्यापैकी 90 टक्के अफगाणिस्तानातून येते. उर्वरित 8 टक्के उझबेकिस्तान आणि 2 टक्के इराणमधून येते. अफगाणिस्तानातून भारतात येणा-या या ‘डेविल्स डंग’चे प्रमाण सुमारे 1500 टन आहे, तर हा व्यवसाय सुमारे 1,000 कोटी रुपयांचा आहे.

अफगाणिस्तानमध्ये तालिबान सरकार स्थापन झाल्यापासून त्याच्या व्यापारात अनेक अडथळे निर्माण झाले आहेत, परंतु तरीही त्याचा व्यापार वेगवेगळ्या मार्गांनी होत आहे. त्याचबरोबर भारत हिमाचल प्रदेशातही देशी हिंगाचे उत्पादन करण्याचा प्रयत्न करत आहे. जगातील एकूण हिंग उत्पादनापैकी 40 टक्के भारत वापरतो. दक्षिण आशियातील बहुतेक देशांमध्ये, लोकांच्या स्वयंपाकघरातील हा मुख्य मसाला आहे.

आता प्रश्न असा आहे की याला ‘डेव्हिल्स डंग’ का म्हणतात? खरे तर इंग्रज भारतात आले, तेव्हा त्यांनाही हा मसाला चाखायचा होता. हिंग चवीला खूप मसालेदार असते, ज्याचा योग्य प्रमाणात वापर केला नाही, तर खूप त्रास होतो. त्याचे गठ्ठासारखे स्वरूप पाहून ब्रिटिशांनी त्याची तुलना डंग केक म्हणजेच शेणाच्या गवरीशी केली. तिखट चवीमुळे त्याला ‘डेव्हिल्स डंग’ किंवा ‘सैतानाचे शेण’ असे नाव पडले.