लहानपणापासून तुम्ही वडिलांकडून ऐकत असाल की तुम्ही कोणतेही चुकीचे काम करू नका नाहीतर देव तुम्हाला शिक्षा करेल. पण तुम्हाला अशी कोणती जागा माहित आहे का जिथे देवांना शिक्षा दिली जाते? पण घडते, एक अशी जागा आहे, जिथे दरबार भरतो आणि देवतांना शिक्षा सुनावली जाते. हे एका देव परंपरेमुळे घडते. खरे तर छत्तीसगडमध्ये एक आदिवासी समाज राहतो, जिथे देवांना शिक्षा देण्याची परंपरा आहे आणि ही परंपरा दरवर्षी तिथे असलेल्या भंगाराम माई मंदिरात पार पाडली जाते. चला जाणून घेऊया काय आहे त्याची संपूर्ण कहाणी आणि अशी कोणती जागा आहे, जिथे लोकांना त्यांच्या चुकांसाठी शाप देणाऱ्या देवांनाही दोषी ठरवले जाते.
असा कोणता दरबार आहे जिथे देवांनाही दिली जाते शिक्षा?
कधी साजरी केली जाते ही परंपरा?
ही परंपरा दरवर्षी भाद्रपद महिन्यात केली जाते. यावेळी प्रत्येकाचे वार्षिक हिशेब मागितले जातात. ज्याने वर्षभर चांगले काम केले, त्याचे कौतुक केले जाते आणि वाईट कृत्ये करणाऱ्याला शिक्षा होते. देवांच्या बाबतीतही असे घडते. देवतांच्या चांगल्या-वाईट कर्माचा संपूर्ण लेखाजोखा या दरबारात मांडला जातो आणि त्यानुसार शिक्षा ठरवली जाते. ही परंपरा शतकानुशतके चालत आली असून एक विशिष्ट आदिवासी समाज वर्षानुवर्षे ही परंपरा पाळत आहे. यावेळी ही परंपरा गेल्या शनिवारी घडली.
असे का केले जाते?
वास्तविक हे जुन्या समजुतीमुळे घडते. आदिवासींचे प्रश्न सोडवून त्यांना मदत करणे देवांना शक्य नसेल, तर त्यांना भंगाराम माईच्या मंदिरात आणून आरोपीच्या पिंजऱ्यात उभे केले जाते. यानंतर त्यांना शिक्षा आणि गांभीर्याने सुनावणी देखील केली जाते. यावेळी दोन्ही पक्ष एकत्र उपस्थित असतात बाजूने आणि विरोधात युक्तिवादही यावेळी ऐकायला मिळतात. यादरम्यान दोषी आढळल्यास देवी-देवतांना त्वरित शिक्षा सुनावली जाते.
दिली जाते कोणती शिक्षा?
या काळात कोणीही देवता दोषी आढळल्यास त्याला शिक्षा म्हणून जवळच्या नाल्यात सोडले जाते. याला कारावास असे संबोधले जाते. आजही ओरिसा, सिहावा आणि बस्तर समद येथील लोक ही देव परंपरा पाळत आहेत.