या आर्मी जनरलच्या उन्मादामुळे बांगलादेश बनले इस्लामिक राष्ट्र

1971 मध्ये बांगलादेशची पाकिस्तानपासून फाळणी झाली. पण अवघ्या 4 वर्षांनी देशात लष्करी उठाव झाला. 24 मार्च 1982 रोजी तत्कालीन लष्करप्रमुख लेफ्टनंट जनरल हुसेन मोहम्मद इरशाद यांनी सत्ता हाती घेतली, तेव्हा देशातील चौथा सत्तापालट झाला.

इरशाद यांचा जन्म 1930 मध्ये पश्चिम बंगाल, ब्रिटिश भारत येथे झाला. धार्मिक धर्तीवर भारताच्या फाळणीनंतर, त्यांचे कुटुंब 1948 मध्ये सध्याच्या बांगलादेशात गेले, जो त्यावेळी पाकिस्तानचा भाग होता. त्यांची 1952 मध्ये पाकिस्तानी लष्करात नियुक्ती झाली. बांगलादेशात पाकिस्तानविरुद्ध रक्तरंजित मुक्तिसंग्राम सुरू असताना, ते पश्चिम पाकिस्तानमध्ये तैनात होते. बांगलादेशच्या स्वातंत्र्यानंतर दोन वर्षांनी 1973 मध्ये ते आपल्या देशात परतले.

ते एक सक्षम अधिकारी असल्याने 1975 मध्ये तत्कालीन राष्ट्राध्यक्ष झियाउर रहमान यांनी जनरल हुसेन इरशाद यांची लष्करप्रमुख म्हणून नियुक्ती केली होती. नोव्हेंबर 1975 मध्ये झियाउर रहमान यांनी स्वतः सत्ता हस्तगत केली. 1981 मध्ये झियाउर रहमान यांच्या हत्येनंतर अब्दुस सत्तार नवे राष्ट्रपती झाले. पण साधारण वर्षभरातच जनरल इरशाद यांनी 24 मार्च 1982 रोजी अध्यक्ष सत्तार यांच्या विरोधात सत्तापालट केला.

या सत्तापालटात रक्तपात झाला नाही. जनरल इरशाद यांनी 1983 मध्ये मार्शल लॉ लागू करून आणि राज्यघटना निलंबित करून स्वतःला राष्ट्रपती घोषित केले. पुढे त्यांनी 1986 मध्ये वादग्रस्त बांगलादेशी राष्ट्रपतीपदाची निवडणूकही जिंकली. सत्तेत असताना जनरल इरशाद यांनी राजकीय विरोधकांवर कडक कारवाई केली. निदर्शने हिंसकपणे दडपण्यातही त्यांचा हात होता.

1971 मध्ये बांगलादेश स्वतंत्र झाला तेव्हा शेख मुजीबुर रहमान यांच्या नेतृत्वाखाली देशाची पहिली राज्यघटना धर्मनिरपेक्षता, राष्ट्रवाद, समाजवाद आणि लोकशाही या चार तत्त्वांवर तयार करण्यात आली. शेख मुजीबूर रहमान म्हणाले होते, ‘आमची धर्मनिरपेक्षता धर्माच्या विरोधात नाही. मुस्लिम त्यांच्या धर्माचे पालन करू शकतात. हिंदूही त्यांच्या धर्माचे पालन करू शकतात. आमचा आक्षेप एवढाच आहे की धर्माचा राजकीय शस्त्र म्हणून वापर करण्याला.

जनरल इरशाद यांनी बांगलादेशची मूळ कल्पनाच बदलली. असे म्हटले जाते की 1982 मध्ये सत्तेवर आल्यानंतर इरशाद यांनी देशांतर्गत आणि आंतरराष्ट्रीय घडामोडींमध्ये झियाउर रहमान यांच्या धोरणांचे पालन केले. या कारणास्तव, त्यांनी आपल्या राजकीय वक्तृत्वाद्वारे रहमानच्या धोरणांप्रमाणे देशाचे इस्लामीकरण चालू ठेवले. या संदर्भात त्यांनी आखाती आणि मध्यपूर्वेतील इस्लामी देशांशी संबंध सुधारले. आठवड्याची सुट्टीही रविवार ते शुक्रवार अशी बदलण्यात आली. याशिवाय संविधानात इस्लामला बांगलादेशचा राष्ट्रीय धर्म करण्यात आला. त्यांच्या कार्यकाळातील हा सर्वात वादग्रस्त निर्णय होता.

मोठ्या प्रमाणावर झालेल्या बंडखोरीमुळे जनरल इरशाद यांना 1990 मध्ये राजीनामा द्यावा लागला. या बंडाची आघाडी बांगलादेश नॅशनलिस्ट पार्टीच्या नेत्या बेगम खालिदा झिया आणि अवामी लीगच्या नेत्या शेख हसीना या दोन राजकीय विरोधकांनी घेतली होती. काही दिवसांनी त्यांना अनेक आरोपांखाली तुरुंगात टाकण्यात आले. मात्र, पुढे ते अनेकवेळा संसदेवर निवडून आले.

1996 च्या निवडणुकीत राष्ट्रीय पक्ष हा किंगमेकर ठरला. बांगलादेश नॅशनलिस्ट पार्टी आणि अवामी लीग या दोन्ही पक्षांकडे बहुमताचा आकडा नव्हता. अशा परिस्थितीत या दोघांनी जनरल इरशाद यांच्या पक्षाचा पाठिंबा मागितला. शेवटी त्यांनी अवामी लीगसोबत सरकार स्थापन केले.

बांगलादेशचे माजी लष्करी हुकूमशहा हुसेन मोहम्मद इरशाद यांचे वय-संबंधित गुंतागुंतांमुळे 14 जुलै 2019 रोजी ढाका येथील रुग्णालयात निधन झाले. त्यांचे वय 91 वर्षे होते.