चौसष्ठ योगिनी मंदिर मध्य प्रदेशातील मोरेना जिल्ह्यातील मितावली गावात आहे. हे मंदिर प्राचीन आणि रहस्यमय मानले जाते. हे मंदिर तंत्र साधना आणि योगिनी उपासनेचे केंद्र मानले जाते. भारतात एकूण चार चौसष्ठ योगिनी मंदिरे आहेत, त्यापैकी दोन ओडिशा आणि दोन मध्य प्रदेशात आहेत. या चार मंदिरांपैकी मोरेना जिल्ह्यातील मितावली गावातील मंदिर हे सर्वात प्रमुख आणि प्राचीन मंदिर आहे. हे मंदिर विशेषतः तंत्र-मंत्राच्या ज्ञानासाठी ओळखले जाते.
Chausath Yogini Temple : रहस्यमय चौसष्ठ योगिनी मंदिर, 64 खोल्यांमध्ये आहेत 64 शिवलिंगे… हे आहे तांत्रिकांचे विद्यापीठ
चौसष्ठ योगिनी मंदिर हे भारतातील प्रमुख तांत्रिक ठिकाणांपैकी एक मानले जाते. चौसष्ठ योगिनी मंदिर हे तांत्रिक साधना आणि योगिनी उपासनेचे महत्त्वाचे केंद्र मानले जाते. येथे भक्त तंत्रविद्येचे सखोल ध्यान करत आणि योगिनींच्या उपासनेद्वारे आध्यात्मिक शक्ती प्राप्त केली. तंत्र साधनेत या मंदिराचे विशेष महत्त्व मानले जाते. हे मंदिर तांत्रिक विद्यापीठ म्हणूनही ओळखले जाते. पूर्वी लोक येथे तंत्र-मंत्र शिकण्यासाठी दूरदूरवरून येत असत.
असे मानले जाते की चौसष्ठ योगिनी मंदिर 1323 मध्ये बांधले गेले होते आणि ते राजपूत राजांनी बांधले होते. या मंदिरात 64 खोल्या असून या सर्व 64 खोल्यांमध्ये भगवान शंकराचे भव्य शिवलिंग स्थापित आहे. या मंदिराची गोलाकार रचना आहे. या मंदिराची रचना संसद भवनासारखी आहे. मंदिराच्या मध्यभागी खुला मंडप आहे. या मंडपात भगवान शंकराचे भव्य शिवलिंग देखील स्थापित केले आहे. या मंडपाभोवती 64 खोल्या बांधण्यात आल्या आहेत. असे मानले जाते की शिवलिंगासोबतच योगिनीची मूर्तीही इथल्या प्रत्येक खोलीत बसवण्यात आली होती. म्हणजेच 64 शिवलिंगांसोबत 64 योगिनींच्या मूर्तीही येथे स्थापन करण्यात आल्या होत्या. यातील काही मूर्ती आता चोरीला गेल्या आहेत. तंत्र साधनेसाठी 64 योगिनींच्या मूर्ती महत्त्वाच्या मानल्या जातात.
असे मानले जाते की चौसष्ठ योगिनी मंदिरात एक विशेष प्रकारची आध्यात्मिक ऊर्जा असते. ही आध्यात्मिक ऊर्जा साधकांना ध्यान आणि साधना करण्यात मदत करते. येथील स्थानिक लोकांच्या म्हणण्यानुसार हे मंदिर आजही भगवान शंकराच्या तंत्र साधना चिलखतीने झाकलेले आहे. रात्रीच्या वेळी या मंदिरात किंवा जवळ राहण्याची परवानगी नाही. या मंदिरात भगवान शंकराच्या योगिनी जागृत झाल्या होत्या असे मानले जाते. येथे, विशेष तांत्रिक विधी दरम्यान, मंत्रोच्चार, यंत्रांची स्थापना आणि हवन केले गेले. योगिनींची विशेष प्रकारचे मंत्र आणि विधी करून पूजा केली जात असे. या साधनांद्वारे भक्ताला अद्भुत शक्ती प्राप्त झाल्या.
धार्मिक मान्यतेनुसार हे मंदिर माता कालीशी संबंधित आहे. येथे स्थापित चौसष्ठ योगिनी माता कालीचा अवतार आहे. धार्मिक ग्रंथानुसार, माता कालीने घोर नावाच्या राक्षसाचा वध करण्यासाठी हा अवतार घेतला होता.