स्वातंत्र्यानंतर डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर यांनी भारताला लोकशाही देश बनवण्यात महत्त्वाची भूमिका बजावली, कारण संविधान निर्मितीत त्यांचा मोठा वाटा होता. ते संविधान मसुदा समितीचे प्रमुख होते. 26 नोव्हेंबर 1949 रोजी संविधान स्वीकारले गेले आणि 26 जानेवारी 1950 रोजी अंमलात आले. त्यानंतरच भारताला प्रजासत्ताक म्हटले गेले. तरीही, संविधान स्वीकारल्यानंतर अवघ्या तीन वर्षांनी एक वेळ अशी आली की संसदेत त्यांनी संविधान जाळण्याची भाषा केली होती. संविधान जाळणारे ते पहिला व्यक्ती असेल, असे ते म्हणू लागले. बाबासाहेबांच्या जयंतीनिमित्त त्यांना असे का बोलावे लागले हे जाणून घेण्याचा आपण प्रयत्न करूया.
तो दिवस 2 सप्टेंबर 1953 होता. राज्यसभेत घटनादुरुस्तीबाबत चर्चा सुरू होती आणि बाबासाहेब राज्यपालांचे अधिकार वाढवण्याच्या मुद्द्यावर ठाम होते. अल्पसंख्याकांच्या हिताचे रक्षण करण्यावरही ते ठाम होते. या चर्चेदरम्यान बाबासाहेब म्हणाले की, बहुसंख्य लोक आपले नुकसान करू शकतात, अशी भीती खालच्या वर्गातील लोकांना नेहमीच वाटत असते.
ते म्हणाले होते, माझे मित्र मला सांगतात की मी संविधान बनवले आहे. मी तुम्हाला सांगू इच्छितो की ते जाळणारा मी पहिला व्यक्ती असेल. हे कोणासाठीही चांगले नाही. अनेकांना यातून पुढे जायचे आहे, पण एका बाजूला बहुसंख्य आणि दुसऱ्या बाजूला अल्पसंख्याक आहेत, हेही लक्षात ठेवावे लागेल. अल्पसंख्याकांना महत्त्व देऊ नये, असे बहुसंख्य म्हणू शकत नाहीत. असे केल्याने लोकशाहीचेच नुकसान होईल.
या चर्चेनंतर अवघ्या दोन वर्षांनी, 19 मार्च 1955 रोजी राज्यसभेत हा मुद्दा पुन्हा उपस्थित करण्यात आला, जेव्हा संविधानाच्या चौथ्या दुरुस्तीशी संबंधित विधेयकावर चर्चा सुरू होती. सभागृहातील चर्चेत सहभागी होण्यासाठी आलेले पंजाबचे खासदार डॉ.अनूप सिंह यांनी बाबासाहेबांना संविधान जाळणारे तेच पहिले व्यक्ती असल्याचे वक्तव्य मागच्या वेळी का केले असा प्रश्न विचारला होता. तेव्हा बाबासाहेबांनी प्रांजळपणे सांगितले की, मागच्या वेळी त्यांना घाईत पूर्ण उत्तर देता आले नाही. ते म्हणाले, मला संविधान जाळायचे आहे, हे मी विचारपूर्वक बोललो होतो.
डॉ. आंबेडकर म्हणाले होते की, देव यावे आणि वास करावा म्हणून आपण मंदिरे बांधतो. जर भुते येऊन देवासमोर राहू लागली, तर मंदिर नष्ट करण्याशिवाय दुसरा कोणता पर्याय उरणार नाही. त्यात भुते राहू लागतील, या विचाराने कोणीही मंदिर बांधणार नाही. देवळात देवांचा वास असावा, असे प्रत्येकाला वाटते. यामुळेच संविधान जाळण्याची चर्चा केली होती.
बाबासाहेबांच्या या उत्तरावर एका खासदाराने म्हटले होते की, मंदिरच उद्ध्वस्त करण्याऐवजी राक्षसाचा नायनाट करण्याची चर्चा का करत नाही. यावर आंबेडकरांनी उत्तर दिले की आम्ही हे करू शकत नाही. आमच्यात तेवढी ताकद नाही. राक्षसांनी नेहमी देवांचा पराभव केला. त्यांच्याकडे अमृत होते, ज्याला घेऊन देवांना पळावे लागले होते. तेव्हा बाबासाहेब म्हणाले होते की संविधान पुढे न्यायचे असेल, तर एक गोष्ट लक्षात ठेवावी लागेल की बहुसंख्य आणि अल्पसंख्याक दोन्ही आहेत आणि अल्पसंख्याकांना अजिबात दुर्लक्षित करता येणार नाही.
वास्तविक डॉ. बाबासाहेब आंबेडकर हे त्यावेळी राज्यघटनेतील अनेक तरतुदींतील दुरुस्त्या पाहून प्रचंड संतापले होते. संविधान कितीही चांगले असले, तरी त्याची योग्य अंमलबजावणी झाल्याशिवाय त्याचा उपयोग होत नाही, असा त्यांचा विश्वास होता. देशाच्या लोकसंख्येच्या पाच टक्क्यांपेक्षा कमी असलेला उच्चभ्रू वर्ग देशाच्या लोकशाहीला हायजॅक करेल आणि उर्वरित 95 टक्के लोकांना त्याचे फायदे मिळणार नाहीत, असा त्यांचा विश्वास होता.