विषारी दारूमुळे झालेल्या मृत्यूंच्या प्रकरणांवर सर्वोच्च न्यायालयाच्या घटनापीठासमोर सुनावणी सुरू आहे. सुनावणीच्या चौथ्या दिवशी सरन्यायाधीश डीवाय चंद्रचूड म्हणाले, विषारी दारूची शोकांतिका आपल्या सर्वांना माहीत आहे. या प्रकरणात, राज्ये नागरिकांच्या सुरक्षिततेबद्दल चिंतित आहेत. जर त्याचा गैरवापर रोखण्यासाठी राज्य नियमन करू शकत असेल, तर ते शुल्क देखील लागू करू शकते.
वास्तविक, सर्वोच्च न्यायालयाच्या नऊ न्यायाधीशांच्या घटनापीठासमोर या प्रकरणाची सुनावणी सुरू आहे. सुनावणी दरम्यान, न्यायालय औद्योगिक अल्कोहोलचे उत्पादन, नियमन आणि पुरवठा या संदर्भात केंद्र आणि राज्यांच्या अधिकारांचा आढावा घेत आहे. 1997 मध्ये सात न्यायाधीशांच्या घटनापीठाने राज्यांच्या विरोधात निकाल दिला होता. त्या निर्णयाला राज्यांनी आव्हान दिले होते. परिणामी, 2010 मध्ये हे प्रकरण नऊ न्यायाधीशांच्या खंडपीठाकडे पाठवण्यात आले. आता घटनापीठ याच प्रकरणावर सुनावणी करत आहे. दारू कधी विषारी होते हे समजून घेण्यासाठी हे निमित्त घेऊ.
बिहार आणि गुजरातसारख्या कोरड्या राज्यांव्यतिरिक्त इतर राज्यांमध्येही विषारी दारूचे सेवन आणि त्यामुळे मृत्यू झाल्याची प्रकरणे समोर आली आहेत. जेव्हा जेव्हा अशी प्रकरणे उघडकीस येतात, तेव्हा बळींची संख्या जास्त असते. अशा स्थितीत दारू कधी आणि कशी विषारी होते, हा प्रश्न आहे.
हे जाणून घेण्यासाठी प्रथम आपल्याला अल्कोहोल बनवण्याची प्रक्रिया समजून घ्यावी लागेल. दारू दोन प्रकारे बनते. प्रथम किण्वनाद्वारे आणि दुसरे ऊर्धपातन प्रक्रियेद्वारे. विषारी दारूला हूच म्हणतात. त्याची प्रकरणे कच्च्या दारूमुळे होतात. उसाचा रस, महुआची फुले, उसाचा रस, बार्ली, कॉर्न, बटाटे, तांदूळ आणि सडलेली संत्री कच्ची दारू बनवण्यासाठी वापरली जातात. या गोष्टींमध्ये स्टार्च असतो, जो यीस्टमध्ये मिसळला जातो आणि ते किण्वन प्रक्रियेद्वारे घेते. या प्रक्रियेत नौसर, युरिया आणि इतर अनेक गोष्टी जोडल्या जातात.
ही दारू बनवताना मोठमोठ्या भट्ट्यांचा वापर करून संपूर्ण साहित्य उकळले जाते. उकळताना तयार होणाऱ्या वाफेपासून अल्कोहोल तयार होते. यानंतर, त्यात मिथेनॉल जोडले जाते. येथूनच त्याचा विषारी परिणाम दिसू लागतो.
मिथेनॉल टाकल्यानंतर किण्वनाची प्रक्रिया पूर्ण होते. ही प्रक्रिया पूर्ण होईपर्यंत इथाइल अल्कोहोलचे रूपांतर मिथाइल अल्कोहोलमध्ये होते. हे मिथाइल अल्कोहोल दारूला विषारी बनवण्याचे काम करते. तर इंग्रजी दारू बनवण्याची प्रक्रिया अशी नाही.
मिथाइल अल्कोहोलयुक्त कच्ची दारु शरीरात पोहोचल्यावर वाईट परिणाम दिसू लागतात. सर्वात मोठा परिणाम मनावर होतो. शरीरावर त्याचा परिणाम झपाट्याने दिसून येतो. त्याचा परिणाम इतर अवयवांवर होऊ लागतो. बऱ्याच बाबतीत, दृष्टी देखील थांबते. मृत्यूची प्रकरणे समोर येतात.
तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की यकृत शरीरातील विषारी पदार्थ काढून टाकते, म्हणजेच ते डिटॉक्सिफाय करण्याचे काम करते. जेव्हा अल्कोहोलचे प्रमाण जास्त प्रमाणात शरीरात पोहोचते, तेव्हा यकृत ही प्रक्रिया योग्यरित्या पूर्ण करू शकत नाही. यकृत मिथाइल अल्कोहोलचे रूपांतर फॉर्मिक ऍसिड आणि फॉर्मल्डिहाइडमध्ये करते. एखाद्या व्यक्तीची स्थिती गंभीर करण्यासाठी 15 मिली मिथाइल अल्कोहोल पुरेसे आहे.
विषारी दारू पिल्याने 2021 मध्ये देशात 782 लोकांचा मृत्यू झाला. त्यापैकी सर्वाधिक 137 मृत्यू उत्तर प्रदेशात झाले आहेत. त्याचवेळी पंजाबमध्ये 127, मध्य प्रदेशात 108, झारखंडमध्ये 60, कर्नाटकमध्ये 104 आणि राजस्थानमध्ये 51 जणांचा मृत्यू झाला आहे.