असे अनेक कलाकार चित्रपटसृष्टीत होऊन गेले आणि आजही अनेक कलाकार आहेत, ज्यांना स्वतःच्या अटींवर काम करायला आवडते. त्यांच्यासाठी, त्यांची तत्त्वे प्रथम येतात, नंतर इतर गोष्टी. सुचित्रा सेन देखील अशाच एक अभिनेत्री होत्या. त्यांनी स्वतःच्या तत्त्वांचे इतके पालन केले की त्यांनी एकदा भारतीय चित्रपटसृष्टीतील सर्वात मोठा चित्रपट पुरस्कार दादासाहेब फाळके पुरस्कार स्वीकारण्यास नकार दिला. सुचित्रा यांची जयंती ६ एप्रिल रोजी आहे. या निमित्ताने त्यांनी पुरस्कार स्वीकारण्यास का नकार दिला ते जाणून घेऊया.
सुचित्रा सेन यांचा जन्म ब्रिटिश भारतातील (आता बांगलादेशात) पबना येथे झाला. तिथून त्यांनी आपले शिक्षण पूर्ण केले आणि अवघ्या 15 वर्षांची असताना लग्न केले. त्यांचा विवाह उद्योगपती दिबानाथ सेन यांच्याशी झाला होता. सुचित्रा यांना त्यांचे करिअर चित्रपटांमध्ये करायचे होते. लग्नानंतर त्यांनी त्यांचे स्वप्न पूर्ण केले, ज्यामध्ये पती आणि सासरच्यांनीही त्यांना साथ दिली. 1952 च्या सुमारास बंगाली चित्रपट बनत होता. नाव- ‘शेष कोठे’. त्या चित्रपटातून त्यांनी अभिनयाच्या दुनियेत प्रवेश केला. मात्र, हा चित्रपट कधीच प्रदर्शित होऊ शकला नाही. ‘चौत्तर’ या चित्रपटात त्या पहिल्यांदाच पडद्यावर दिसल्या. त्यानंतर एक चित्रपट प्रदर्शित झाल्यानंतर त्या अभिनयाच्या दुनियेत पुढे गेल्या आणि त्यांनी अनेक बंगाली चित्रपट केले. हिंदी चित्रपटांमध्येही त्यांनी आपले अभिनय कौशल्य दाखवले.
1955 मध्ये बिमल रॉय यांच्या दिग्दर्शनाखाली ‘देवदास’ नावाचा चित्रपट प्रदर्शित झाला होता. दिलीप कुमार या चित्रपटाचे नायक होते. याच चित्रपटातून सुचित्रा यांनी हिंदी चित्रपटसृष्टीत प्रवेश केला. या चित्रपटात त्या एका महत्त्वाच्या भूमिकेत दिसल्या होत्या. सुचित्रा यांनी बॉलीवूडमध्ये एका मोठ्या चित्रपटातून प्रवेश केला, पण त्यांच्या संपूर्ण करिअरमध्ये त्यांनी केवळ 6 हिंदी चित्रपटांमध्ये काम केले. खरं तर, त्या दिवसांची परिस्थिती अशी होती की जवळपास प्रत्येक चित्रपट निर्मात्याला त्यांना आपल्या चित्रपटात कास्ट करायचे होते, पण त्या फक्त त्या चित्रपटांनाच हो म्हणायची, जे त्यांना मनापासून आवडायचे. केवळ याच कारणास्तव त्यांनी हिंदी चित्रपटसृष्टीत फार कमी चित्रपट केले, परंतु त्यांनी आपल्या उत्कृष्ट अभिनयाने लोकांवर खोलवर छाप सोडली.
चित्रपटांमधील त्यांच्या योगदानाचे कौतुक करण्यासाठी त्यांना विविध प्रकारचे पुरस्कार देण्यात आले. 1963 मध्ये त्यांचा ‘सातपाके बंध’ नावाचा बंगाली चित्रपट प्रदर्शित झाला. त्या चित्रपटासाठी त्यांना रशियातील मॉस्को आंतरराष्ट्रीय चित्रपट महोत्सवात सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा पुरस्कार देण्यात आला. तथापि, 2005 मध्ये त्यांना भारतातील सर्वात मोठा चित्रपट पुरस्कार दादासाहेब फाळके पुरस्कार दिला जात असताना, त्यांनी तो स्वीकारण्यास स्पष्टपणे नकार दिला. काही काळानंतर त्यांनी चित्रपटातून निवृत्ती घेतली. सिनेसृष्टीपासून दूर राहिल्यानंतर त्यांनी एक नियम बनवला होता आणि स्वतःला वचन दिले होते की त्या पुन्हा कधीही लोकांमध्ये जाणार नाही, म्हणजेच त्या सार्वजनिक ठिकाणी येणे टाळतील. केवळ त्या आश्वासनासाठी त्यांनी पुरस्कार घेतला नाही.
खरंतर त्या कोलकात्यात राहायच्या आणि त्यांना पुरस्कार घेण्यासाठी दिल्लीला जावे लागणार होते आणि त्यांनी तसे केले असते, तर त्यांनी स्वतःला दिलेले वचन मोडले असते. मात्र, 2014 साली सुचित्रा यांनी या जगाचा निरोप घेतला. अहवालात त्यांच्या मृत्यूचे कारण हृदयविकाराचा झटका असल्याचे सांगण्यात आले. आज त्या या जगात नसल्या, तरी लोक त्यांना त्यांच्या तत्व आणि उत्कृष्ट अभिनयासाठी स्मरणात ठेवतात.