भारताची चंद्र मोहीम चांद्रयान-3 पुन्हा एकदा चर्चेत आली आहे. 2023 मध्ये, चांद्रयान-3 चे विक्रम लँडर चंद्रावर उतरले, त्या ठिकाणाला पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी ‘शिवशक्ती’ असे नाव दिले होते. या नावाला आंतरराष्ट्रीय खगोलशास्त्रीय संघ (IAU) ने 19 मार्च 2024 रोजी, घोषणेच्या जवळपास सात महिन्यांनी मान्यता दिली. IAU च्या मंजुरीनंतर, चांद्रयान-3 लँडिंग साइटला आता अधिकृतपणे ‘शिवशक्ती पॉइंट’ म्हटले जाईल.
गेल्या वर्षी म्हणजेच 14 जुलै 2023 रोजी चांद्रयान-3 श्रीहरिकोटा येथून प्रक्षेपित करण्यात आले. 23 ऑगस्ट रोजी, यशस्वी लँडिंगनंतर तीन दिवसांनी, पीएम मोदी वैज्ञानिकांना भेटण्यासाठी इस्रो टेलिमेट्री ट्रॅकिंग आणि कमांड नेटवर्कवर पोहोचले. यावेळी त्यांनी विक्रम लँडरच्या लँडिंग पॉईंटला ‘शिवशक्ती’ असे नाव दिले. हे नाव निवडण्यामागचे कारण काय होते आणि चंद्राच्या बिंदूंना अधिकृत नाव कसे दिले जाते ते जाणून घेऊया.
पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी 26 ऑगस्ट 2023 रोजी इस्रोच्या शास्त्रज्ञांना संबोधित करताना म्हटले होते की अंतराळ मोहिमांच्या टचडाउन पॉइंटला नाव देण्याची वैज्ञानिक परंपरा आहे. चांद्रयान-3 च्या लँडिंग साइटला शिवशक्ती असे नामकरण करताना पंतप्रधान मोदी म्हणाले होते, ‘शिवामध्ये मानवतेच्या कल्याणाचा संकल्प आहे आणि शक्ती आपल्याला ते संकल्प पूर्ण करण्याची शक्ती देते’. दुसऱ्या संबोधनात पीएम मोदींनी शिवशक्ती नावावर म्हटले होते की शिव म्हणजे शुभ आणि शक्ती हे स्त्री शक्तीचे उदाहरण आहे. शिवशक्ती हिमालय आणि कन्याकुमारी यांच्यातील संबंधाचे प्रतीक आहे.
The point where the moon lander of Chandrayaan-3 landed will now be known as 'Shiv Shakti'. pic.twitter.com/C4KAxLDk22
— PMO India (@PMOIndia) August 26, 2023
19 मार्च रोजी, इंटरनॅशनल ॲस्ट्रॉनॉमिकल युनियन (IAU) अंतर्गत ग्रहांच्या नामांकनाच्या गॅझेटियरने चांद्रयान-3 च्या विक्रम लँडरच्या लँडिंग साइटसाठी ‘शिव शक्ती’ नावाला अधिकृतपणे मान्यता दिली. गॅझेटियर ऑफ प्लॅनेटरी नामांकनाच्या वेबसाइटनुसार, ‘चांद्रयान-3 च्या विक्रम लँडरच्या लँडिंग साइटचे नाव भारतीय पौराणिक कथांमधून घेतले गेले आहे. या शक्तीमध्ये ‘स्वभावाचे द्वैत’ प्रतिबिंबित होते.
इंटरनॅशनल ॲस्ट्रॉनॉमिकल युनियन (IAU) ही 1919 मध्ये स्थापन झालेली एक गैर-सरकारी संस्था आहे. IAU च्या संकेतस्थळानुसार, संस्थेच्या स्थापनेपासूनच ही संस्था नामकरणाची अधिकृत मध्यस्थ आहे. 90 देशांतील 11 हजाराहून अधिक व्यावसायिक IAU चे निर्णय स्वीकारतात. मानवजातीच्या फायद्यासाठी खगोलीय पिंडांना नाव देणे, हे IAU च्या मुख्य कार्यांपैकी एक आहे. नामकरण प्रक्रिया IAU च्या कार्यरत गटांद्वारे हाताळली जाते.
जेव्हा एखाद्या ग्रहाच्या पृष्ठभागाचे किंवा उपग्रहाचे नवीन फोटो प्राप्त होतात, तेव्हा IAU टास्क ग्रुप आणि मिशन टीम एकत्रितपणे नावाची शिफारस करतात. यानंतर, प्लॅनेटरी सिस्टम नामांकनासाठी (WGPSN) वर्किंग ग्रुप अधिकृतपणे या नावांना मान्यता देतो. जेव्हा WGPSN चे सदस्य नवीन नाव मंजूर करण्यासाठी मत देतात, तेव्हा ते अधिकृत IAU नामांकनामध्ये स्वीकारले जाते. स्वीकृत नावे ग्रहांच्या नामांकनाच्या गॅझेटियरमध्ये समाविष्ट असतो.