भारतात लोकशाहीचा सर्वात मोठ्या सणाला सुरूवात झाली आहे. वेगवेगळ्या राजकीय पक्षांनी आपल्या तयारीला सुरुवात केली आहे. दावे आणि आरोपांची प्रक्रिया सुरू झाली आहे. या सगळ्या दरम्यान, तुम्हाला माहिती आहे का की देशभरात किती राजकीय पक्ष आहेत, जे निवडणुकीत भाग घेतात? सध्या निवडणूक आयोगाकडे नोंदणी असलेल्या अशा पक्षांची संख्या अडीच हजारांच्या पुढे गेली आहे.
नोंदणी नसलेले पक्ष आणि अपक्ष यांनाही लोकशाहीच्या उत्सवात वेगळे स्थान आहे, पण विचित्र नाव असलेले पक्ष सर्वाधिक लक्ष वेधून घेतात. अशी अनेक नावे आहेत ज्यांच्याबद्दल तुम्ही क्वचितच ऐकले असेल. अशा काही पक्षांचे तपशील आणि नोंदणीसाठी सध्या किती पक्ष रांगेत आहेत ते जाणून घेऊया.
मे 2023 मध्ये भारतीय निवडणूक आयोगाने जारी केलेल्या अधिसूचनेनुसार, सध्या देशात 6 राष्ट्रीय पक्ष आहेत. तर राज्य पक्षांची संख्या 54 आहे. याशिवाय 2597 अपरिचित राजकीय पक्ष आहेत.
भारतीय जनता पक्ष, बहुजन समाज पक्ष, मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पक्ष, भारतीय राष्ट्रीय काँग्रेस, नॅशनल पीपल्स पार्टी आणि आम आदमी पार्टी हे निवडणूक आयोगाने मान्यताप्राप्त राष्ट्रीय राजकीय पक्ष आहेत.
खरे तर देशात स्थापन झालेल्या सर्वच राजकीय पक्षांना स्थानिक पातळीवर, राज्य पातळीवर किंवा राष्ट्रीय स्तरावर कोणतीही निवडणूक लढवायची असल्यास त्यांनी भारतीय निवडणूक आयोगाकडे (ECI) नोंदणी करणे आवश्यक आहे. अन्यथा कोणत्याही पक्षाशिवाय अपक्ष म्हणून निवडणूक लढविण्याचा पर्याय आहे.
असो, नोंदणीकृत पक्षाच्या तिकिटावर निवडणूक लढविण्याचे स्वतःचे फायदे आहेत. कोणत्याही मान्यताप्राप्त पक्षाचे स्वतःचे निवडणूक चिन्ह असते. त्याचबरोबर सरकारी टीव्ही आणि रेडिओवरून आपल्या पक्षाच्या बाजूने प्रचार करण्याचा अधिकारही त्यांना आहे. आयोग निवडणुकीच्या तारखांबाबत राष्ट्रीय पक्षांशीही सल्लामसलत करतो.
मात्र, देशात राजकीय पक्ष स्थापन करणे खूप सोपे आहे. यापैकी अनेकांची नावे विचित्र आहेत. अशी नावे असलेल्या पक्षांमध्ये भरोसा पार्टी, राष्ट्रीय साफ नीति पार्टी आणि सबसे बडी पार्टी यांचा समावेश आहे. बिहारमधील सीतामढी येथील बहुजन आझाद पक्ष, उत्तर प्रदेशातील कानपूर येथील सामाजिक एकता पक्ष तसेच तामिळनाडूतील कोईम्बतूर येथील न्यू जनरेशन पीपल्स पार्टी यांची निवडणूक आयोगाकडे नोंदणी करण्यात आली आहे.
अपनी जिंदगी अपना दल, गरीब आदमी पार्टी, तुम्हारी-मेरी पार्टी, रायता भारत पार्टी, पिरॅमिड पार्टी ऑफ इंडिया, ऑल पेन्शनर्स पार्टी, लेमन पार्टी, व्होटर्स इंडिपेंडंट पार्टी यासारखे पक्षही नोंदणीकृत आहेत. याशिवाय गरीब बेरोजगार विकास पार्टी, सबसे पार्टी, देवता दल, अंजान आदमी पार्टी, अपना किसान पार्टी, भारतीय महापरिवार पार्टी, राष्ट्रीय सफाद नीती पार्टी, बहुजन हसरत पार्टी, आपकी अपनी पार्टी, स्वच्छ स्वास्थ्य स्वावलंबिजन पार्टी, मजदूर पार्टी, भाडेकरू पक्ष. भारतीय राजकीय पक्ष देखील लव्हर्स पार्टी, रिलिजन ऑफ मॅन, रिव्हॉल्व्हिंग पॉलिटिकल पार्टी ऑफ इंडिया या नावांनी अस्तित्वात आहेत.
हे सर्व नोंदणीकृत परंतु मान्यता नसलेले राजकीय पक्ष आहेत, ही वेगळी बाब आहे. त्यांच्याकडे स्वतःचे कोणतेही निश्चित निवडणूक चिन्ह नाही. निवडणूक आयोगाने जारी केलेल्या मुक्त निवडणूक चिन्हांमधून त्यांना त्यांचे चिन्ह निवडावे लागते. त्यांच्या उमेदवारांना प्रत्येक क्षेत्रात एकच निवडणूक चिन्ह मिळावे, असेही नाही. त्यांना वेगवेगळ्या क्षेत्रातून वेगवेगळ्या चिन्हांवर लढावे लागते. निवडणूक आयोगाच्या वेबसाईटनुसार, सध्या भारतीय गण वार्ता पक्ष, संयोगवादी पक्ष आणि कल्याण राज्य प्रगती पक्षाच्या नावाने राजकीय पक्षांच्या नोंदणीसाठीचे अर्ज प्रलंबित आहेत.