मल्हारराव होळकर हे स्वतःचे भाग्य स्वतः घडवणाऱ्या व्यक्तीचे नाव आहे. मेंढपाळ कुटुंबात जन्माला येऊनही त्यांनी इंदूरसारख्या राज्यावर राज्य केले. त्यांनी महाराष्ट्राबाहेर मराठा साम्राज्य स्थापन केले आणि बिगर लष्करी कुटुंबातील असूनही लष्करी पराक्रमाचा आदर्श घालून दिला. मल्हारराव होळकर हे मराठा योद्ध्यांमधील एक अग्रगण्य नाव असून त्यांचा जन्म या तारखेला म्हणजेच 16 मार्च 1693 रोजी झाला. मल्हारराव होळकर यांच्या जयंतीनिमित्त जाणून घेऊया त्यांच्याबद्दल.
महाराष्ट्रातील पुणे जिल्ह्यातील होळे गावात जन्मलेल्या मल्हारराव होळकरांचा जन्म अशा युगात झाला, जेव्हा कोणीही आपल्या धैर्याच्या आणि प्रबळ इच्छाशक्तीच्या जोरावर पुढे जाऊ शकत होता. मल्हारराव मोठे झाल्यावर खानदेशातील सरदार कदम बांडे यांच्या संपर्कात आले आणि त्यांनी भाडोत्री सैनिक म्हणून सेवा देऊ केली. सन 1721 मध्ये ते बाजीराव पेशव्यांच्या सैन्याचा एक भाग बनले.
ते हळूहळू यशाच्या पायऱ्या चढत गेले आणि लवकरच पेशव्याच्या अगदी जवळ गेले. यानंतर त्यांना 500 सैनिकांच्या तुकडीचे प्रमुख बनवण्यात आले. 1728 साली हैदराबादच्या निजामाबरोबर मराठ्यांच्या लढाईत होळकरांनी प्रमुख भूमिका बजावली होती. मल्हारराव होळकर यांनीच एका छोट्या सैन्यदलाच्या मदतीने मुघलांकडून निजामाला पाठवले जाणारे साहित्य थांबवले आणि त्यामुळे निजामाचा पेशव्यांकडून पराभव झाला. पेशवे मल्हाररावांवर इतके प्रभावित झाले की, पश्चिम माळव्यातील मोठा प्रदेश त्यांच्या हवाली करण्यात आला आणि हजारो घोडदळ त्यांच्या नेतृत्वाखाली ठेवण्यात आले.
1737 च्या दिल्ली युद्धापासून 1738 मध्ये भोपाळमध्ये निजामाचा पराभव होईपर्यंत मल्हाररावांचे संपूर्ण योगदान होते. पोर्तुगीजांविरुद्धच्या लढायाही त्यांनी जिंकल्या आणि 1748 पर्यंत माळव्यातील मल्हारराव होळकरांचे स्थान खूप मजबूत झाले. इंदूरचे संस्थानही त्याच्या ताब्यात आले.
होळकर नेहमी मराठा साम्राज्यासाठी लढत राहिले. अशाच एका लढाईत मराठ्यांनी कुम्हेरच्या किल्ल्याला वेढा घातला होता. महाराजा सूरजमलच्या सैन्याबरोबरची लढाई सुमारे चार महिने चालली. दरम्यान, एके दिवशी मल्हाररावांचा मुलगा खंडेराव मोकळ्या पालखीतून सैन्याची पाहणी करत असताना त्याच्यावर तोफ डागली आणि किल्ल्यावरून गोळीबार झाला. तो तोफगोळा थेट पालखीवर आदळला आणि खंडेरावांचा मृत्यू झाला. त्यामुळे मल्हारराव इतके व्याकूळ झाले की त्यांनी शपथ घेतली की महाराज सुरजमलचे शीर कापून किल्ला जमीनदोस्त करतील आणि त्याची माती यमुनेत ओततील. पुढे मराठ्यांना महाराजांशी तडजोड करावी लागली आणि त्यांनी खंडेरावांच्या मृत्यूच्या ठिकाणी त्यांच्या सन्मानार्थ छत्र बांधले ही आणखी एक गोष्ट आहे.
मार्च 1758 मल्हारराव होळकरांनी त्यांच्या सरदारांसह सरहिंद काबीज केले होते. यानंतर पुढच्याच महिन्यात त्यांनी लाहोर काबीज केले. नंतर त्यांनी दुर्राणीच्या सैन्याचा पराभव करून अट्टक जिंकले. त्यामुळे अटकेपार रौलाचा झेंडा म्हणजेच मराठा साम्राज्याचा झेंडा अटकेपलीकडे फडकल्याचे सांगितले जाते.
पानिपतच्या लढाईत ते पळून गेल्याचा आरोप त्यांच्यावर ठेवण्यात आला होता. तथापि, अनेक इतिहासकार यावर विश्वास ठेवत नाहीत आणि म्हणतात की होळकरांनी या युद्धात अहमद शाह अब्दालीच्या सैन्याशी लढा दिला होता. विश्वासराव पेशव्यांचा लढाईत मृत्यू झाल्यानंतर, मराठ्यांचा पराभव पाहून मराठा सेनापती सदाशिवराव भाऊ यांनी मल्हाररावांना पेशव्यांच्या पत्नी पार्वतीबाईंना सुरक्षित ठिकाणी नेण्याची विनंती केली होती. त्यांच्या आदेशानुसार मल्हारराव होळकरांनी पार्वतीबाईंना सुरक्षित स्थळी नेले होते, पण त्यांनी रणांगण सोडल्याचे मानले जात होते. मल्हारराव होळकर यांचे 20 मे 1766 रोजी आलमपूर येथे निधन झाले.