होळी हा रंगांचा सण देशभरात मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो. पण उत्तराखंडमध्ये अशी तीन गावे आहेत, जिथे होळीचा सण साजरा केला जात नाही. या गावांमध्ये यापूर्वी कोणी होळी खेळण्याचा प्रयत्न केल्यास त्यांना अकाली मृत्यूला सामोरे जावे लागत असल्याचे सांगितले जाते. अशा परिस्थितीत पुन्हा होळी खेळण्याचे धाडस ग्रामीण जनतेने केले नाही आणि तेव्हापासून आजतागायत ही परंपरा सुरू आहे.
होळी हा रंगांचा सण देशातच नाही, तर परदेशातही मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो. उत्तराखंडही यापासून अस्पर्श राहिलेला नाही. कुमाऊं असो वा गढवाल प्रदेश, सर्वत्र होळी मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते. पण या डोंगराळ राज्यात अशी काही गावे आहेत, जिथे होळीचे रंग उधळले जात नाहीत. आजही या गावांमध्ये होळीचे रंग अशुभ मानले जातात. होळी साजरी केल्याने देवाचा कोप होतो, अशी गावातील लोकांची श्रद्धा आहे. हे असे का होते ते आम्ही तुम्हाला सांगतो.
रुद्रप्रयाग जिल्ह्यात क्वेली, कुरझान आणि जोंडला अशी तीन गावे आहेत, जिथे आजपर्यंत कधीही होळी खेळली गेली नाही. होळी न साजरी करण्यामागील कारण म्हणजे भूमाल देव आणि कुळदेवी यांनी दिलेला शाप. गावाचे भूमीदैवत भेलदेव असल्याचे येथील लोक सांगतात. तर कुळदेवी माँ नंदा आणि त्रिपुरा सुंदरी आहेत.
गावात कोणी होळी साजरी केली, तर भूमाल देवी-देवता कोपतात, अशी समजूत आहे. असे केल्याने गावातील मनुष्य व जनावरांमध्ये रोगराई पसरते व लोकांचा अकाली मृत्यू होतो. अनेक वर्षांपूर्वी गावकऱ्यांनी होळी साजरी करण्याचा प्रयत्न केला होता, पण त्यानंतर गावात कॉलरा नावाचा आजार पसरला आणि अनेक लोकांचा मृत्यू झाला होता.
रुद्रप्रयागच्या अगस्त्यमुनी ब्लॉकच्या तल्लानागपूर पट्ट्यातील क्विली, कुर्झान आणि जोंडला ही गावे होळीच्या उत्साह आणि गजबजाटापासून दूर आहेत. इथले लोक ना होळी खेळतात ना एकमेकांना रंग लावतात. असे म्हणतात की 350 वर्षांपूर्वी येथे कोणीतरी होळी खेळण्याचा प्रयत्न केला, तेव्हा त्याला अकाली मरण पत्करावे लागले होते. हा प्रकार दोनदा घडल्यानंतर तिसऱ्यांदा होळी खेळण्याचे धाडसही कोणी केले नाही. या गावांतील लोकांना होळी साजरी करायची आहे, मात्र होळी खेळल्यानंतर रोगराई पसरण्याची भीती त्यांना वाटते.
रुद्रप्रयाग जिल्ह्यापासून सुमारे 20 किमी अंतरावर असलेली क्विली, कुर्झान आणि जौंडला ही गावे सुमारे 350 वर्षांपूर्वी स्थायिक झाली होती. येथील ग्रामस्थांचा असा विश्वास आहे की जम्मू-काश्मीरमधील काही पुजारी कुटुंबे आपल्या जजमान आणि शेतकऱ्यांसह येथे स्थायिक झाली होती. या लोकांनी त्यांच्यासोबत प्रमुख देवता त्रिपुरा सुंदरीची मूर्ती आणि पूजेचे साहित्य आणले होते. ज्याची गावात स्थापना झाली. त्रिपुरा सुंदरी माता ही वैष्णो देवीची बहीण मानली जाते. याशिवाय तीन गावांचे प्रमुख देवता भेल देवाचीही पूजा केली जाते. लोक म्हणतात की कुळदेवी आणि इष्टदेवता भेल देव यांना होळीचा धांगड धिंगाणा आणि रंग आवडत नाहीत. त्यामुळे ते होळी साजरी करत नाहीत.
गावकऱ्यांचे म्हणणे आहे की, वर्षांपूर्वी गावात होळी खेळली जात असताना कॉलरासारख्या आजाराने लोकांचा मृत्यू होऊ लागला. यानंतर गावकऱ्यांनी या समस्येतून सुटका करण्यासाठी बरेच प्रयत्न केले. नंतर क्षेत्रपाल आणि इष्टादेवी दोषी असल्याचे समोर आले आणि होळी खेळल्यामुळे हा सर्व प्रकार गावात घडला. काही लोक हा देवीचा दोष मानतात, परंतु बहुतेक लोक भेल देवाचा दोष मानतात. मात्र, आजूबाजूच्या गावात होळी मोठ्या थाटामाटात खेळली जाते.