हिंदू धर्मात दरवर्षी वसंत पंचमीला सरस्वती मातेची पूजा केली जाते. असे मानले जाते की या दिवशी लोक देवी सरस्वतीची पूर्ण विधीपूर्वक पूजा करतात आणि त्यांच्या मनोकामना पूर्ण करण्यासाठी प्रार्थना करतात. तुम्ही पाहिले असेलच की सरस्वती माता हातात विविध वस्तू धरून, चेहऱ्यावर मंद हास्य आणि पांढरे वस्त्र परिधान केलेली दिसते. पण या गोष्टी आईच्या हातात असणे आणि राजहंसावर स्वार होण्यामागचे रहस्य काय आहे, हे तुम्हाला माहिती आहे का? जाणून घेण्यासाठी पूर्ण लेख वाचा…
जेव्हा आपण माता सरस्वतीचे चित्र किंवा मूर्ती पाहतो, तेव्हा तिचा चेहरा शुद्ध चंद्रासारखा चमकतो, आई पांढरे आणि पिवळ्या रंगाचे कपडे घालते. हे माता दुर्गेचे दुसरे रूप मानले जाते. बहुतेक मूर्ती आणि चित्रांमध्ये आपण माता सरस्वतीला पांढऱ्या रंगाच्या कपड्यात पाहतो, पण जेव्हा आई ब्रह्मचारिणी रूपात असते, तेव्हा ती पिवळे वस्त्र परिधान केलेली दिसते. माता सरस्वती पांढऱ्या कमळावर आणि राजहंसावर विराजमान आहे. तिच्या चार हातात वीणा, पुस्तक आणि अक्षाची जपमाळ आहे.
वीणाचा अर्थ
देवी सरस्वतीच्या अवताराशी संबंधित पौराणिक कथेनुसार, माता सरस्वतीच्या अवताराच्या आधी जगात कोणत्याही प्रकारचा आवाज नव्हता. ब्रह्माजींनी सर्व जगाला मूक पाहून सर्वप्रथम माता सरस्वतीचा अवतार घेतला. त्यानंतर आईने तिच्या वीणाची तार वाजवली आणि तो आवाज जगात घुमू लागला. नीरव जगात आवाजांचा प्रवाह वाहू लागला. त्यामुळे माता सरस्वतीची वीणा ही जगात जीवनाचे प्रतीक मानली जाते. माता सरस्वती जगाला सांगते की पुस्तकातून मिळणारे ज्ञान जीवनासाठी पुरेसे नाही, तर कलेचे ज्ञान असणेही आवश्यक आहे, कारण त्याशिवाय जीवन जगामध्ये स्पंदन करू शकत नाही. यामुळेच माता सरस्वती हातात वीणा ठेवते.
अक्षमाळेचा अर्थ
देवी सरस्वतीच्या पौराणिक कथेनुसार, देवी सरस्वतीने वीणाला चार हातांनी धरले आहे, तर तिच्या एका हातात अक्षमाळा आहे. अक्ष माळा ‘अ’ अक्षरापासून सुरू होते आणि ‘क्ष’ अक्षराने संपते. हे ज्ञानाच्या अक्षय्यतेचे प्रतीक मानले जाते. आईच्या हातात अक्षमाळ धारण करणे हे सूचित करते की मनुष्याने ज्ञान प्राप्तीसाठी ध्यानात मग्न असणे आवश्यक आहे. जसे आपण ध्यान करताना जप करतो. असे मानले जाते की जो व्यक्ती असे करतो, तो ज्ञान प्राप्त करण्यात यशस्वी होतो.
पुस्तकाचा अर्थ
वसंत पंचमीच्या निमित्ताने माता सरस्वतीची विद्येची देवी म्हणून पूजा केली जाते. जे पुस्तकांमध्ये ज्ञानाचे भांडार आहे. माता सरस्वतीने आपल्या हातात ज्ञानाचे तेच प्रतीक धारण केले आहे. वेद हे माता सरस्वतीच्या हातांचे सौंदर्य आहे. त्यामुळे वसंत पंचमीच्या दिवशी माता सरस्वतीची पूजा करताना विद्यार्थी माता सरस्वतीजवळ पुस्तके ठेवून पूजा करतात. असे मानले जाते की माता सरस्वतीच्या कृपेने अभ्यासातील सर्व अडचणी दूर होतात.
पांढऱ्या आणि पिवळ्या कपड्यांचा अर्थ
पांढरा रंग हा प्रामुख्याने आध्यात्मिक शुद्धी आणि शांतीचे प्रतीक मानला जातो आणि पिवळा रंग त्याग आणि भक्तीचे प्रतीक मानला जातो. पिवळा रंग हा ज्ञानाचा कारक मानल्या जाणाऱ्या गुरु ग्रहाशीही संबंधित आहे. म्हणूनच माता सरस्वतीला पिवळा, ज्ञानाचे प्रतीक असलेला रंग खूप आवडतो. यामुळेच वसंत पंचमीच्या दिवशी माता सरस्वतीच्या पूजेमध्ये पिवळ्या रंगाची फळे आणि मिठाई प्रसाद म्हणून अर्पण केली जाते.
राजहंसावर विराजमान होण्याचा अर्थ
माता सरस्वती राजहंसावर स्वार झाल्याचे तुम्ही पाहिले असेल. याचा अर्थ काय. शेवटी, आईने तिच्या स्वारीसाठी राजहंस का निवडला? राजहंसाशी निगडीत अशी एक समजूत आहे की त्याला सत्य आणि असत्य यातील फरक ओळखण्याचे चांगले ज्ञान आहे. पक्ष्यांच्या श्रेणीतील हा सर्वात बुद्धिमान आणि शांत पांढरा पक्षी आहे. राजहंसाचे गुण माता सरस्वतीच्या गुणांशी जुळतात. त्याला ज्ञानाचे मोती उपटणारा पक्षी असेही म्हणतात. त्यामुळे माता सरस्वती राजहंसावर विराजमान आहे.