हिंदी चित्रपटसृष्टीतील सर्वात सुंदर अभिनेत्रींपैकी एक असलेल्या मधुबाला यांची आज जयंती आहे. 14 फेब्रुवारी 1933 रोजी दिल्लीत जन्मलेल्या मधुबाला यांचे खरे नाव मुमताज जहाँ बेगम देहलवी होते. वयाच्या आठव्या वर्षी मधुबाला यांचे कुटुंब मुंबईत शिफ्ट झाले. मधुबाला यांची चित्रपटसृष्टीत एंट्री 1947 मध्ये आलेल्या ‘नीलकमल’ चित्रपटातून झाली होती. या चित्रपटात मधुबाला यांनी बालकलाकार म्हणून काम केले होते. यानंतर मधुबाला यांनी मागे वळून पाहिले नाही. आपल्या कारकिर्दीत त्यांनी 70 हून अधिक चित्रपटांमध्ये काम केले. बहुतेक चित्रपट ब्लॉकबस्टर ठरले.
मधुबाला यांचा ‘अमर’ हा चित्रपट 1954 मध्ये प्रदर्शित झाला होता. 1949 मध्ये मधुबाला यांनी ‘महल’ या हॉरर चित्रपटात काम केले होते. रोमँटिक चित्रपटांबद्दल बोलायचे झाले, तर ‘बादल’ आणि ‘तराना’मधील त्याच्या अभिनयाचे कौतुक झाले. हे दोन्ही चित्रपट 1951 साली प्रदर्शित झाले होते. या दोन्ही हिट चित्रपटांनी मधुबाला यांना नाव आणि प्रसिद्धी दोन्ही मिळवून दिली. पण मधुबाला यांना एक अष्टपैलू अभिनेत्री म्हणून ओळख मिळाली 1955 मध्ये रिलीज झालेल्या ‘मिस्टर अँड मिसेस’ चित्रपटातून. यानंतर 1958 मध्ये ‘चलती का नाम गाडी’ आणि 1962 मध्ये ‘हाफ तिकीट’ रिलीज झाला. मधुबाला यांनी ‘हावडा ब्रिज’ आणि ‘काला पानी’ या क्राइम चित्रपटांमध्येही काम केले. हे दोन्ही चित्रपट 1958 मध्ये प्रदर्शित झाले होते. या दोन्ही चित्रपटांचे समीक्षकांनी भरभरून कौतुक केले. याशिवाय हे दोन्हीही उत्कृष्ट व्यावसायिक चित्रपट ठरले. पण मधुबाला यांना सर्वाधिक प्रसिद्धी मुघल-ए-आझममधून मिळाली. मधुबाला यांनी या महाकाव्यातील अनारकलीची भूमिका जिवंत केली. यासाठी त्यांना सर्वोत्कृष्ट अभिनेत्रीचा फिल्मफेअर पुरस्कार मिळाला. मधुबाला यांची लोकप्रियता लक्षात घेऊन मादाम तुसाद म्युझियममध्येही त्यांचा पुतळा बसवण्यात आला आहे.
मुघल-ए-आझम हा त्यावेळी देशातील सर्वाधिक कमाई करणारा चित्रपट होता. यामुळे मधुबाला या प्रसिद्धीच्या शिखरावर गेल्या. मुघल-ए-आझमनंतर मधुबाला यांनी तुरळक काम केले. प्रकृती अस्वास्थ्यामुळे मधुबाला या अभिनयापासून दुरावल्या होते. 1964 मध्ये मधुबाला यांनी शराबी नाटकात शेवटची भूमिका केली होती. यानंतर मधुबाला या अभिनय करताना दिसल्या नाही. अभिनयाव्यतिरिक्त, मधुबाला यांनी 1953 मध्ये स्वतःच्या नावाने एक प्रोडक्शन हाऊस उघडले, ज्याच्या बॅनरखाली त्यांनी 3 चित्रपटांची निर्मिती केली.
मधुबाला यांच्या लव्ह लाईफमधले पहिले नाव होते अभिनेता प्रेमनाथचे. पण त्यांचे नाते केवळ 6 महिने टिकले. यानंतर त्याचे नाव देवानंदसोबतही जोडले गेले. पण युसूफ खान उर्फ दिलीप कुमार आणि मधुबाला यांचे नाते जवळपास 5 वर्षे टिकले. 1955 मध्ये दिलीप कुमार यांच्यापासून विभक्त झाल्यानंतर मधुबाला या खूपच तुटल्या. काही दिवसांनी मधुबाला यांच्या आयुष्यात किशोर कुमार आले.
एका चित्रपटाच्या शूटिंगदरम्यान किशोर कुमार आणि मधुबाला यांची भेट झाली. किशोर आधीच विवाहित होते, पण किशोर कुमार मधुबाला यांच्या सौंदर्याच्या प्रेमात पडले. त्यामुळे मधुबाला यांना किशोर कुमारची कंपनी आवडली. दोघांमधील जवळीक वाढली. पण त्याच दरम्यान मधुबाला यांना त्यांच्या जीवघेण्या हृदयविकाराची माहिती मिळाली. मधुबाला यांच्या आजाराची माहिती असूनही किशोर कुमार यांनी त्यांच्याशी लग्न करण्याचा निर्णय घेतला. मात्र, किशोर कुमार दुसऱ्या धर्माचे असल्याने त्यांच्या कुटुंबियांना लग्नाला नकार दिला. कुटुंबाच्या विरोधात जाऊन किशोर कुमार यांनी 1960 मध्ये मधुबाला यांच्याशी लग्न केले. किशोर कुमार यांनी पत्नी मधुबालासाठी मुंबईतील वांद्रे येथे फ्लॅट खरेदी केला होता. मधुबाला या त्यांचा बहुतांश वेळ येथे एकट्या घालत असायच्या.
लग्नानंतर त्यांची प्रकृती ढासळू लागली. काही दिवस किशोर कुमार त्यांना भेटायला येत राहिले, पण नंतर त्यांनी येणे बंद केले. याचे कारण विचारले असता, त्यांनी ते सांगितले. जेव्हा ते मधुबाला यांना भेटायला जायचे, तेव्हा त्यांना पाहून त्या रडू लागायच्या. त्यांचे रडणे त्यांच्या आजारपणासाठी अजिबात योग्य नव्हते, पण किशोर कुमार कदाचित हे विसरले की एकटेपणा कोणत्याही व्यक्तीला अधिक आजारी बनवतो. हृदयविकाराने या अभिनेत्रीचा जीव घेतला. आयुष्याचे 36 झरे पाहिलेल्या या अभिनेत्रीने 23 फेब्रुवारी 1969 रोजी या जगाचा निरोप घेतला.
मधुबाला यांच्या जाण्याने हिंदी चित्रपटसृष्टीत पोकळी निर्माण झाली आहे. आजपर्यंत हिंदी चित्रपटसृष्टीला त्यांच्यासारखी अप्रतिम अभिनेत्री सापडली नाही, असे चित्रपट समीक्षकांचे म्हणणे आहे. मधुबाला यांच्यामध्ये सौंदर्य आणि प्रतिभा या दोन्हींचा अद्भुत मिलाफ होता. त्यांच्यासारखे चेहऱ्याचे हावभाव क्वचितच कोणत्याही अभिनेत्रीचे असतील. शब्दांशिवायही संवाद होऊ शकतो. हे मधुबाला यांच्या अभिनयात बरेच दिसते. कदाचित म्हणूनच हिंदी चित्रपट समीक्षक मधुबाला यांच्या अभिनयाच्या कालखंडाला हिंदी चित्रपटसृष्टीचा सुवर्णकाळ म्हणतात.