आपल्या आवाजाच्या जादूने अनेक दशके देशवासीयांना मंत्रमुग्ध करणाऱ्या गानकोकिळा अर्थात गायिका लता मंगेशकर यांचे संगीत विश्वातील योगदान विशेष आहे. त्यांनी आपले संपूर्ण आयुष्य संगीतासाठी समर्पित केले. त्यांनी आपल्या कारकिर्दीत विविध भाषांमध्ये हजारो गाणी गायली. केवळ भारतातच नाही, तर जगभरात त्यांचा आवाज घुमला आणि त्यांनी परदेशातही मैफली केल्या. वेगवेगळ्या काळातील उत्तम संगीतकारांसोबत त्यांचे उत्कृष्ट ट्यूनिंग पाहायला मिळाले आणि त्या नेहमीच संगीतकारांची पहिली पसंती राहिल्या होत्या. पण तुम्हाला माहित आहे का की लता मंगेशकर स्वतः संगीतकार होत्या.
लता मंगेशकर यांचा जन्म अशा कुटुंबात झाला होता, जे पूर्वीपासूनच कलेशी संबंधित होते. त्यांचे वडील दीनानाथ मंगेशकर हे शास्त्रीय गायक आणि नाट्य कलाकार होते. लतादीदींचे बालपणही संगीताच्या अवतीभवती गेले. पण वडिलांच्या मृत्यूनंतर, कुटुंबातील सर्वात मोठा मुलगी असल्याने, त्यांच्या तरुण खांद्यावर एक ओझे पडले. पण इथूनच लतादीदींची कलाकार म्हणून कारकीर्द सुरू झाली.
वडिलांच्या लवकर निधनानंतर, लता मंगेशकर यांनी वयाच्या 13 व्या वर्षी त्यांच्या कारकिर्दीला सुरुवात केली. पण त्यांचे पहिले गाणे रिलीज होऊ शकले नाही. ते मराठी गाणे होते. पण लतादीदींना काम करणे खूप गरजेचे होते, कारण त्यांना त्यांच्या कुटुंबाला हातभार लावायचा होता. दरम्यान, त्यांना एका चित्रपटात काम करण्याची संधी मिळाली. 1942 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या चित्रपटात त्यांना छोटीशी भूमिका मिळाली. या चित्रपटात त्यांनी एक गाणेही गायले होते, जे मराठीत होते. त्यांचे पहिले हिंदी गाणे ‘माता इस सपूत की दुनिया बदल दे तू’ हे देखील मराठी चित्रपटातील होते. जेव्हा त्या बॉलिवूड इंडस्ट्रीत आल्या, तेव्हा सुरुवातीला त्यांना अभिनय करायचा होता. यावेळी त्यांनी गाणेही गायले. पण 1949 मध्ये प्रदर्शित झालेल्या अशोक कुमार यांच्या महल चित्रपटातील आयेगा आनेवाला या गाण्याने त्यांना ओळख मिळाली. या गाण्याने त्यांचे जग बदलून टाकले.
ज्या लोकांना लता मंगेशकर यांच्याबद्दल अधिक माहिती आहे, त्यांना हे माहित आहे की गायनासोबतच त्यांनी त्यांच्या कारकिर्दीत अभिनयही केला. पण लतादीदी केवळ गायिकाच नाही, तर संगीत दिग्दर्शिकाही होत्या, हे फार कमी लोकांना माहीत असेल. पण संगीत दिग्दर्शक म्हणून त्यांनी नेहमीच आपली ओळख लपवून ठेवली. लता मंगेशकर यांनी आनंदघन या टोपण नावाने चित्रपटांना संगीत दिले. आनंदघन म्हणजे आनंदाचे ढग. त्यांनी संगीतही केले हे कोणाला कळू नये याची पूर्ण काळजी त्यांनी घेतली आणि यामुळेच लता मंगेशकर यांच्या या पैलूबद्दल लोकांना फार कमी माहिती आहे.
लता मंगेशकर यांनी त्यांच्या 7 दशकांच्या कारकिर्दीत फक्त चार चित्रपटांना संगीत दिले आणि हे चारही चित्रपट मराठी होते. त्यांनी हिंदी चित्रपटसृष्टीसाठी कधीही संगीत दिले नाही. त्या त्यांच्या कारकिर्दीत संगीतकार होण्यासाठी नक्कीच महत्वाकांक्षी होत्या, पण त्यांना फक्त त्यांची ओळख लपवायची होती. अहवालांवर विश्वास ठेवला तर, त्यांना त्यांचा धाकटा भाऊ हृदयनाथ मंगेशकर यांच्या सहकार्याने संगीत देण्याची इच्छा होती. मात्र हृदयनाथ यांच्याकडून सकारात्मक प्रतिसाद न मिळाल्याने त्यांनी हा विचार सोडून दिला. 1963 मध्ये आलेल्या मोहित्यांची मंजुळा या चित्रपटाला त्यांनी संगीत दिले. संगीतकार म्हणून हे त्यांचे पहिले काम होते. यानंतर त्यांनी मराठा तितुका मेळावा, साधी मानस आणि तांबडी माती या चित्रपटांना संगीत दिले.
त्यांची मराठी गाणी श्रोत्यांना खूप आवडली होती. एक काळ असा होता, जेव्हा त्यांना हृषिकेश मुखर्जी यांच्या आनंद या चित्रपटासाठी संगीत देण्याची संधी मिळाली. पण दैनंदिन व्यस्ततेमुळे त्यांनी चित्रपटात संगीत देण्यास नकार दिला. यामुळेच त्यांनी त्या या कामापासून दुरावल्या. कारण हा तो काळ होता, जेव्हा गायक म्हणून त्याच्या अनेक कमिटमेंट्स होत्या.