मृत्यूदंड किंवा फाशीची शिक्षा शतकानुशतके दिली जात आहे. याबाबत अनेकदा वाद झाले आहेत आणि फाशीची शिक्षा द्यायची की नाही यावर नेहमीच चर्चा होत असते. द्यायला हवे, तर त्याची पद्धत काय असावी. या सगळ्यात अमेरिकेत प्रथमच नायट्रोजन वायूने एका व्यक्तीला फाशीची शिक्षा सुनावण्यात आली आहे. त्यामुळे फाशीच्या शिक्षेबाबतची चर्चा पुन्हा एकदा तापली आहे. याशिवाय त्याच्या पद्धतींवरही चर्चा सुरू झाली आहे. वायूद्वारे मृत्युदंड देण्यासाठी अमेरिकेने पहिल्यांदा कोणती पद्धत अवलंबली आणि जगभरातील देशांमध्ये मृत्युदंड कोणत्या पद्धतीने दिला जातो ते जाणून घेऊया.
58 वर्षीय केनेथ यूजीन स्मिथ याला अमेरिकेतील हत्येप्रकरणी दोषी ठरवण्यात आले असून त्याला अलाबामा तुरुंगात नायट्रोजन गॅस सोडून मृत्युदंड देण्यात आला. मीडिया रिपोर्ट्सनुसार, केनेथ यूजीन स्मिथला पहिल्यांदा फेसमास्क घालण्यात आला. त्यानंतर त्यातून नायट्रोजन वायूचा पुरवठा करण्यात आला. त्यामुळे स्मिथच्या शरीरात ऑक्सिजनची कमतरता निर्माण झाली आणि त्याचा मृत्यू झाला. अमेरिकेत प्रथमच अशा प्रकारे मृत्युदंडाची शिक्षा देण्यात आली आहे. यापूर्वी फाशीची शिक्षा झालेल्या गुन्हेगारांना विषाचे इंजेक्शन दिले जात होते. ही पद्धत तेथे 1982 मध्ये स्वीकारण्यात आली. तेव्हापासून ही पद्धत वापरली जात आहे. तसे, अमेरिकेत विजेचा धक्का लागून तसेच गोळ्या घालून मृत्यूदंड देण्याची तरतूद आहे.
केवळ अमेरिकेतच नाही, तर जगभरातील देशांमध्ये अजूनही फाशीच्या शिक्षेची तरतूद आहे. त्याची अंमलबजावणी करण्याचे नक्कीच वेगवेगळे मार्ग आहेत. अनेक देश एकच पद्धत वापरतात, तर अनेक देशांमध्ये मृत्यूदंड एकापेक्षा जास्त पद्धतींनी दिला जाऊ शकतो. जगभरात असे 58 देश आहेत, जिथे आजही गुन्हेगारांना फाशीची शिक्षा दिली जाते. तथापि, सर्वात सामान्यतः वापरली जाणारी पद्धत म्हणजे शूटिंग. जगातील 73 देशांमध्ये गोळ्या घालून मृत्युदंडाची शिक्षा दिली जाते. या 73 देशांपैकी 45 देश असे आहेत जिथे मृत्युदंडाची शिक्षा लागू करण्यासाठी फक्त गोळीबाराचा वापर केला जातो. येथे गोळीबार पथक या शिक्षेची अंमलबजावणी करते.
जगातील 33 देशांमध्ये फाशीची शिक्षा मृत्युदंड देण्यासाठी वापरली जाते. भारत देखील यापैकी एक आहे. हे असे देश आहेत, जिथे मृत्यदंडाच्या शिक्षेसाठी फक्त फाशीची शिक्षा वापरली जाते. जगभरात असे सहा देश आहेत, जिथे दगड मारुन मृत्यूदंड दिला जातो, तर पाच देशांमध्ये ही शिक्षा इंजेक्शनने दिली जाते. असे तीन देश आहेत, जिथे मृत्युदंडाची शिक्षा देण्यासाठी शिरच्छेद केला जातो. जगातील 58 देश मृत्युदंड देण्यामध्ये पुढे आहेत, तर 97 देश असे आहेत जिथे ही शिक्षा रद्द करण्यात आली आहे. इतरही अनेक देश आहेत जिथे फाशीची शिक्षा फक्त युद्धादरम्यान दिली जाते.
अफगाणिस्तान आणि सुदानमध्ये मृत्युदंडासाठी गोळीबार, फाशी आणि दगडफेकीचा वापर केला जातो. तसेच इजिप्त, इराण, कुवेत, युगांडा, सीरिया आणि भारताचा शेजारी देश बांगलादेशमध्ये गोळीबार तसेच फाशीच्या शिक्षेची तरतूद आहे. भारताबरोबरच झिम्बाब्वे, दक्षिण कोरिया, झांबिया, टांझानिया, बोत्सवाना, बार्बाडोस, मलेशिया इत्यादी फाशी देणाऱ्या देशांचा समावेश आहे. चीनमध्ये फायरिंग आणि इंजेक्शन दोन्ही वापरले जातात. आर्मेनिया, घाना, इंडोनेशिया, चिली, बहारीन, थायलंड, टोगो, तुर्कमेनिस्तान आणि येमेन यांसारख्या देशांमध्ये गुन्हेगारांना गोळीबार करून मृत्युदंडाची शिक्षा दिली जाते. फिलीपिन्समध्ये यासाठी फक्त इंजेक्शनचा वापर केला जातो.