11 डिसेंबर 1931 रोजी मध्य प्रदेशातील एका जैन कुटुंबात चंद्र मोहन जैन नावाच्या मुलाचा जन्म झाला. वडिलांचे नाव बाबूलाल आणि आईचे नाव सरस्वती. हा मुलगा वयाच्या सातव्या वर्षी आपल्या आजीसोबत राहत होता. पुढे ते भगवान रजनीश या नावाने प्रसिद्ध झाले. 19 जानेवारी 1990 रोजी त्यांचे पुण्यात निधन झाले, तोपर्यंत ते ओशो म्हणून जगभर प्रसिद्ध झाले होते. त्यांच्या पुण्यतिथीनिमित्त, चंद्र मोहन जैन यांची भगवान रजनीश ‘ओशो’ बनण्याची संपूर्ण कथा जाणून घेऊया.
चंद्रमोहन जैन यांचा जन्म झाला, तेव्हा ते तीन दिवस रडले नाहीत, तर सामान्यतः सामान्य मूल जन्माला आले की लगेच रडते. इतका की तीन दिवस तोंडातून आवाज निघाला नाही. हे तीन दिवस त्याने आईचे दूधही प्यायले नव्हते. यामुळे घाबरलेल्या त्याच्या कुटुंबीयांनी डॉक्टरांनाही बोलावले, त्यांनी त्याची तपासणी केली आणि सर्व काही सामान्य असल्याचे आढळले. मात्र, तेव्हाच लक्षात आले की हे मूल सामान्य माणसांसारखे सामान्य नाही.
बालपणी चंद्र मोहन जैन आजीकडे राहत होते. त्यांच्या जडणघडणीत आजीचा मोठा वाटा आहे, असे ते स्वतः सांगत असत. मात्र, ते सात वर्षांचे असताना त्यांचे आजोबा वारले. त्यामुळे तो गदरवाड्यात आई-वडिलांकडे परतला. लहानपणी त्यांनी लिहायला सुरुवात केली, तेव्हा डाव्या हाताचा वापर सुरू केला. त्यांना फक्त चप्पल घालायला आवडत असे, म्हणून शूज वापरत नव्हते. वक्तशीर चंद्र मोहन यांना सकाळी उठल्याबरोबर चहा प्यायला आवडत असे. एकप्रकारे ही त्यांची कमजोरीच बनली होती. त्यांना धुळीची आणि वासाची इतकी अ‍ॅलर्जी होती की थोडासा वास आला तरी त्यांना झोप येत नव्हती.
साधारण 1951 सालची गोष्ट आहे. चंद्रमोहन जैन यांनी हितकारिणी सिटी कॉलेजमध्ये प्रवेश घेतला. 1953 पर्यंत इथेच शिक्षण घेतले. असे म्हटले जाते की वर्गात एक प्राध्यापक व्याख्यान देत होते, तेव्हा त्यांनी चंद्र मोहन जैन यांच्याशी वाद घालण्यास सुरुवात केली. चंद्र मोहन जैन यांनी आपल्या युक्तिवादाने प्राध्यापकांना अवाक करून सोडले, तेव्हा वर्गातील सर्व विद्यार्थ्यांनी टेबल थोपटून त्यांना पाठिंबा दिला. त्यावेळी वर्गात किमान 70 विद्यार्थी होते. या घटनेनंतर कॉलेजच्या प्राचार्यांनी त्यांना बोलावून प्राध्यापकाला कॉलेजमधून काढता येणार नाही, पण तुम्ही कॉलेज सोडा, असे सांगून चंद्रमोहन जैन यांनी ते मान्य करून कॉलेज सोडले. त्यानंतर डीएन जैन कॉलेजचे प्राचार्य चंद्र मोहन जैन यांना बोलावले. तू लॉजिकच्या वर्गात भाग घेणार नाहीस, या अटीवर मी तुला माझ्या कॉलेजमध्ये प्रवेश देऊ शकतो, असे ते म्हणाले. चंद्र मोहन यांनीही हे मान्य केले आणि लॉजिकच्या वर्गात ते कॉलेजच्या बाहेर असलेल्या विहिरीच्या काठावर बसायचे.
चंद्रमोहन यांना आंघोळीची खूप आवड होती. ते पहाटे पाच वाजताच थंड पाण्याने आंघोळ करायचे. पोहणे हाही त्यांच्या छंदात सामील आहे. एकदा नरसिंगपूर आणि गदरवाड्याच्या जलतरणपटूंमध्ये स्पर्धा सुरू असताना चंद्रमोहन हेही तिथे पोहोचले. मग काही जलतरणपटूंनी इशारा केला की हा काय माझ्यासमोर पोहणार. मात्र, काही वेळातच पोहणारा बुडू लागला आणि त्याला मोठ्या मुश्किलीने वाचवता आले. तर चंद्र मोहन तासन्तास पोहत राहून बेपत्ता झाले. यानंतर पोलिसांनीही येऊन लोकांची चौकशी केली, मात्र त्यांच्याबाबत काहीही निष्पन्न झाले नाही. तिसऱ्या दिवशी चंद्रमोहन घरी पोहोचल्यावर लोकांनी विचारले कुठे गेला होता? त्यांनी हसून उत्तर दिले की मी पोहत होतो.
चंद्रमोहन मोठे झाल्यावर ते तत्त्वज्ञानाचे शिक्षक म्हणून जगासमोर आले. महात्मा गांधींची विचारधारा, समाजवाद आणि संस्थात्मक धर्मावर टीका करून ते वादात आले. 1960 च्या दशकात त्यांना आचार्य रजनीश म्हणून प्रसिद्धी मिळाली आणि त्यांच्या शिष्यांची संख्या वाढू लागली. त्यानंतर 70 ते 80 च्या दशकात भगवान श्री रजनीश हे नाव समोर आले आणि 1989 मध्ये ते ओशो म्हणून प्रसिद्ध झाले. ओशो हा लॅटिन शब्द आहे, जो महासागरातून आला आहे. म्हणजे महासागरात विलीन होणे.
साधारण 1970 सालची गोष्ट आहे. भगवान श्री रजनीश मुंबईला गेले होते, तिथे त्यांनी आपल्या शिष्यांना ‘नवसंन्यास’ शिकवला. येथून त्यांनी आध्यात्मिक मार्गदर्शक म्हणून काम करण्यास सुरुवात केली. त्यांनी 1974 मध्ये पुण्यात इंटरनॅशनल मेडिटेशन रिसॉर्टची स्थापना केली, जिथे परदेशी लोकही मोठ्या संख्येने येऊ लागले. हे पाहता ते 1980 मध्ये अमेरिकेला गेले, तिथे त्यांनी शिष्यांसह संपूर्ण रजनीशपुरम वसवले. दरम्यान, हा त्यांचा पुनर्जन्म असल्याचे त्यांनी शिष्यांना सांगितले होते. त्यांचा जन्मही 750 वर्षांपूर्वी झाला होता. त्यानंतर त्यांचा जन्म तिबेटमध्ये झाला, विशेष साधना करताना त्यांचा मृत्यू झाला, तर आणखी तीन दिवस मिळाले असते, तर त्यांची साधना पूर्ण झाली असती. त्यांची साधना पूर्ण न झाल्याने त्यांना पुन्हा जन्म घ्यावा लागला. ओशोंनी त्यांच्या आयुष्यातील शेवटचे तास पुण्यातील कोरेगाव पार्क येथील त्यांच्या ध्यान रिसॉर्टमध्ये घालवले.