2024 हे वर्ष गेल्या तीन वर्षांपासून खास असणार आहे. त्याचे कारण म्हणजे हे वर्ष लीप वर्ष असेल. लीप वर्ष म्हणजे वर्षात 365 ऐवजी 366 दिवस असतील. दर चार वर्षांनी असे घडते हे सर्वांनाच माहीत आहे. दर चार वर्षांनी कॅलेंडरमध्ये एक दिवस वाढल्यामुळे पृथ्वीच्या परिभ्रमणात कोणते बदल होतात याचा तुम्ही कधी विचार केला आहे का?
लीप वर्षाचा हा अतिरिक्त दिवस वर्षाच्या दुसऱ्या महिन्यात म्हणजेच फेब्रुवारीमध्ये जोडला जातो. 29 फेब्रुवारी हा वर्षातील सर्वात लहान दिवस आहे. लीप वर्ष कधी आणि का सुरू झाले ते जाणून घेऊया? कॅलेंडर दुरुस्त करण्याची जबाबदारी कॅथोलिक चर्चने का घेतली? लीप वर्षाच्या अतिरिक्त दिवसाबाबत जगातील देशांमध्ये कोणत्या प्रथा आहेत?
प्रथम लीप डे का आवश्यक आहे, ते समजून घेऊ. आपली पृथ्वी सूर्याभोवती सूर्यमालेत फिरत आहे. जेव्हा पृथ्वीची एक परिक्रमा पूर्ण होते, तेव्हा त्याला पृथ्वीचे एक वर्ष म्हणतात. आता ही एक प्रदक्षिणा पूर्ण करण्यासाठी पृथ्वीला 365 दिवस, 5 तास, 48 मिनिटे आणि 46 सेकंद लागतात. थोडक्यात सांगायचे तर, वर्ष 365 दिवसांचे मानले जाते, परंतु हे अतिरिक्त 5 तास, 48 मिनिटे आणि 46 सेकंद सोडले जाऊ शकत नाही.
या वेळेची गणना न केल्यास, पीक चक्र आणि हंगाम हळूहळू वर्षाच्या वेगवेगळ्या वेळी येऊ लागतील. अशी वेळ असू शकते, जेव्हा ते जानेवारीमध्ये गरम होते आणि सप्टेंबरमध्ये तीव्र सूर्यप्रकाश असतो.
सध्या वापरल्या जाणाऱ्या ग्रेगोरियन कॅलेंडरमध्ये साधारण वर्षाचे अंदाजे 6 तास नाहीत. 4 वर्षात हा अतिरिक्त वेळ अंदाजे 24 तास म्हणजे एक दिवस इतका होतो. अशा प्रकारे, दर चार वर्षांनी एक दिवस जोडून अतिरिक्त वेळेचे गणित दुरुस्त केले जाते. हा एक दिवस जोडल्याने लोकांची सोय होते.
कालांतराने, 29 फेब्रुवारी हा आता केवळ गणिती फेरफार राहिला नाही. या दिवसासंदर्भात जगभरात अनेक प्रथा विकसित झाल्या आहेत. विशेष म्हणजे, बहुतेक विधी प्रणय आणि लग्नाशी संबंधित आहेत. असे म्हटले जाते की आयर्लंडमध्ये 5 व्या शतकात सेंट ब्रिजेटने सेंट पॅट्रिकला सांगितले की स्त्रियांना पुरुषांसमोर लग्नाचा प्रस्ताव ठेवण्याची परवानगी नाही. त्यानंतर सेंट पॅट्रिकने 29 फेब्रुवारी हा दिवस म्हणून नियुक्त केला, ज्या दिवशी महिलांना पुरुषांना प्रपोज करण्याची परवानगी असेल. काही ठिकाणी लीप डे हा बॅचलर डे म्हणून ओळखला जातो.
स्कॉटलंडच्या राणीने महिलांच्या हितासाठी या प्रथेला नवे वळण दिले. महिला दर 29 फेब्रुवारीला प्रपोज करू शकतात, असे सांगण्यात आले आणि जर एखाद्या पुरुषाने नकार दिला तर त्याने त्या स्त्रीला दंड म्हणून नवीन गाऊन, हातमोजे किंवा चुंबन दिले पाहिजे.
लीप वर्षे जोडणे हजारो वर्षांपूर्वी रोमन जनरल ज्युलियस सीझरने सुरू केले होते. त्यावेळी रोमन कॅलेंडर फक्त 355 दिवसांचे होते. त्यावेळी डिसेंबरऐवजी फेब्रुवारी हा वर्षाचा शेवटचा महिना होता. 45 बीसी मध्ये सीझरने आदेश दिला की दर चार वर्षांनी 24 तास वर्षाच्या शेवटच्या दिवशी जोडले जावे. यामुळे चार वर्षांच्या कालावधीत 24 फेब्रुवारी नंतर वर्षाच्या शेवटच्या दिवशी 24 ऐवजी 48 तास सुरू झाले. पण हेही अचूक गणित नव्हते आणि हळूहळू कॅलेंडरमधील अनियमितता वाढू लागली.
कॅथोलिक चर्चने 16 व्या शतकात कॅलेंडरमध्ये शेवटचा मोठा बदल केला. चर्चनेही ही जबाबदारी घेतली, कारण कॅलेंडरमधील त्रुटीमुळे, इस्टरची तारीख (ख्रिश्चनांचा एक महत्त्वाचा वार्षिक धार्मिक सण) त्याच्या पारंपारिक जागेपासून सुमारे दहा दिवस दूर होती.
पोप ग्रेगरी XIII ने सुधारित कॅलेंडर सादर केले, जे आपण आज वापरतो. यामध्ये 400 ने भाग जाणारी वर्षे लीप वर्षे मानली जातात. या कारणास्तव 1800 आणि 1900 ही वर्षे लीप वर्षे नव्हती. पण 2000 हे वर्ष लीप वर्ष होते.
तज्ञ म्हणतात की ग्रेगोरियन गणना देखील पूर्णपणे अचूक नाही. या कारणास्तव, कॅलेंडरमध्ये आणखी एक बदल आवश्यक आहे. तथापि, या कॅलेंडरची गणना दर 3,030 वर्षांनी फक्त एक दिवस बंद आहे. त्यामुळे आमच्याकडे कॅलेंडर अपडेट करण्यासाठी भरपूर वेळ आहे.