रामायणातील सीता सर्वांना माहित असेल, पण सीता मातेने अग्निपरीक्षा कशी दिली होती, हे तुम्हाला माहीत आहे का? सीतामातेच्या अग्निपरीक्षेमागे एक मोठे रहस्य दडले आहे. कथांनुसार, प्रत्यक्ष माता सीतेला कोणतीही अग्निपरीक्षा सहन करावी लागली नाही किंवा तिला वनवासही पत्करावा लागला नाही. सीता मातेच्या या दोन रूपांबद्दल प्रभू रामालाही माहिती होती, कारण ती त्यांनीच निर्माण केली होती. माता सीता अग्नीची पूजा करायची आणि त्रेतायुगात असा विश्वास होता की माणूस सत्यवान असेल, तर अग्नी त्याचे नुकसान करू शकत नाही. म्हणूनच प्रत्यक्ष माता सीता अग्निदेवाच्या आश्रयाने सुरक्षित झाली होती आणि अपहरणापासून अग्निपरीक्षेपर्यंत सीता ही मायावी सीता होती. राम चरित मानसातील अरण्य कांडमधील दोहा 23 आणि लंका कांडमधील दोहा 108 ते 109 मध्ये या घटनेचे तपशीलवार वर्णन केले आहे.
पद्मपुराणानुसार रामायणात एक नसून दोन सीता होत्या, पहिली खरी आणि दुसरी मायावी सीता होती. कथेनुसार, एकदा लक्ष्मण जी कंदमूळे गोळा करण्यासाठी वनात गेले होते, तेव्हा भगवान श्री राम माता सीतेला म्हणाले, आता मी मानव लीला करीन आणि जोपर्यंत मी राक्षसांचा नाश करत नाही, तोपर्यंत तू अग्नीमध्ये राहावे. असे म्हणत श्रीरामांनी माता सीतेला अग्निदेवाच्या स्वाधीन केले. यानंतर प्रत्यक्ष सीतेच्या जागी मायावी सीता प्रकट झाली.
सीताजींचे अपहरण झाले, तेव्हा ती मायावी सीता होती. जेव्हा युद्ध संपले आणि राक्षसांचा नाश झाला, तेव्हा भगवान श्रीरामांनी माता सीतेला अग्निपरीक्षा घेण्यास सांगितले आणि मायावी सीता अग्निकुंडात गेली. मायावी सीतेने अग्नीत प्रवेश करताच खरी माता सीता अग्नीतून बाहेर आली आणि हेच या संपूर्ण अग्निपरीक्षेचे एकमेव कारण होते.
श्रीरामांनी लक्ष्मणाला माता सीतेच्या अग्निपरीक्षा घेण्याचे गहन रहस्य सांगितले की रावणाने सीतेचे अपहरण केले आणि सोन्याच्या हरणाच्या आगमनापूर्वीच श्रीरामांना भविष्यात घडणाऱ्या संपूर्ण घटनांची माहिती झाली होती. मग त्यांनी सीतेला सांगितले की आता वेळ आली आहे की त्यांना या पृथ्वीवर लीला करायची आहे. म्हणून त्यांनी सीतेला अग्निदेवाच्या संरक्षणात राहण्याची विनंती केली, जोपर्यंत ते दुष्ट रावण आणि पापींचा नाश करत नाही.
यानंतर त्यांनी अग्निदेवांना आमंत्रण दिले आणि खरी सीता त्यांच्या स्वाधीन केली जेणेकरून ती त्यांच्याजवळ सुरक्षित राहू शकेल. प्रभू श्रीरामाची परवानगी मिळाल्यानंतर अग्निदेवांनी माता सीतेला सोबत घेतले आणि रावणाने हरण केलेली माता सीतेची सावली तेथे सोडली. म्हणून त्यांनी लक्ष्मणाला समजावून सांगितले की आता त्यांना अग्निदेवाकडून त्यांची खरी सीता परत घ्यावी लागेल, कारण रावणाचा नाश करून त्यांचे ध्येय संपले आहे.
जेव्हा हनुमान आणि अंगद यांनी माता सीतेला अशोक वाटिकेतून श्री राम समोर आणले, तेव्हा त्यांनी स्वतःमध्ये आणि माता सीतेमध्ये आग लावली आणि तिला अग्नी ओलांडून त्यांच्याकडे येण्यास सांगितले. हा आदेश ऐकून माता सीता धगधगत्या अग्नीत शिरली. माता सीतेने अग्नीत प्रवेश करताच प्रत्यक्ष सीतेसह अग्निदेव तेथे प्रकट झाले. माता सीतेची सावली त्या अग्नीत लीन झाली आणि अग्निदेव प्रत्यक्ष सीतेसह श्रीरामांसमोर आले. त्यानंतर अग्निदेवांनी माता सीतेला पुन्हा श्रीरामांकडे परत केले, ज्याचा रामायणात स्पष्ट उल्लेख आहे. तसेच संपूर्ण माकडसेनेसमोर ही घटना घडली.
पौराणिक कथेनुसार, श्री राम हे मर्यादा पुरुषोत्तम म्हणूनही ओळखले जातात आणि राजाप्रमाणेच, आपल्या प्रजेचे समर्पण श्री रामांसाठी सर्वात महत्वाचे होते. अशा परिस्थितीत जेव्हा माता सीता दीर्घकाळ रावणाच्या कैदेत राहून श्रीरामांसह अयोध्येला परतली, तेव्हा समाजातील एका वर्गाला त्यांच्या पवित्रतेबद्दल शंका येऊ लागली. यावर एका वृद्ध महिलेने त्यांचा खरपूस समाचार घेतला आणि म्हणाली की, रावणाच्या बरोबर असलेल्या माता सीतेला अयोध्येत परत आणणारा आणि तिच्या पवित्रतेचा कोणताही पुरावा नाही, असा तो मर्यादा पुरुषोत्तम कसा असू शकतो. जेव्हा श्रीरामांना हे कळले, तेव्हा त्यांनी माता सीतेला लोकांच्या कल्याणासाठी अग्निपरीक्षा देऊन त्यांची पवित्रता सिद्ध करण्यास सांगितले. मग प्रभू श्रीरामाचे म्हणणे ऐकून माता सीता अग्नीत गेली.