डिजिटल इंडियाच्या युगात ज्या वेगाने सायबर गुन्ह्यांची प्रकरणे वाढली आहेत, त्याच वेगाने लोकांमध्ये जागरूकताही वाढली आहे. अलीकडेपर्यंत, झारखंडमधील जामतारा हे देशातील सायबर गुन्ह्यांचे सर्वात मोठे हॉट स्पॉट होते, परंतु तेथील सरकारने कठोर कारवाई केल्यावर देशाच्या राजधानीला लागून असलेले मेवात हे नवीन हॉट स्पॉट म्हणून उदयास आले आहे. मेवातमधील सुमारे 32 गावांमध्ये सायबर गुन्ह्यांचा व्यवसाय फोफावत आहे. यातील सर्वात मोठे केंद्र राजस्थानमधील भरतपूर जिल्ह्यातील चोरगढी गाव असल्याचे सांगितले जाते.
आता फक्त 2000 लोकसंख्या असलेले हे गाव सायबर गुन्ह्यांचे सर्वात मोठे हॉट स्पॉट कसे बनले ते जाणून घेऊया. पोलीस सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, 2008 मध्ये नूह जिल्ह्यातील एका तरुणाची सायबर फसवणूक झाली होती. पीडित तरुणाने प्रथम ही घटना समजून घेण्याचा प्रयत्न केला आणि नंतर पहिल्यांदा मेवातमध्ये बसून सायबर गुन्हा केला. त्याला पाहताच इतर मुलेही हळूहळू या प्रकरणात अडकली. गंमत म्हणजे अशी घटना क्वचितच कोणी केली असेल, ज्याने दहावीपर्यंत शिक्षण घेतले असेल. नाहीतर बहुतेक मुलं एकतर शाळेत अजिबात गेली नाहीत किंवा गेली तरी तिसरी, चौथी किंवा आठवीनंतर थेट या व्यवसायात उतरली.
इथल्या मुलांची खासियत म्हणजे ते कोणत्याही कॉल सेंटरमधून कॉल करत नाहीत, तर शेतात बसून रँडम नंबरवरुन कॉल करतात. मग, कॉल सेंटर कॉलर्सप्रमाणेच ते लोकांशी हिंदी, इंग्रजी आणि इतर भाषांमध्ये बोलतात. यावेळी ते काही लोकांना केवायसी, तर काहींना लॉटरीचे आमिष दाखवून फसवणूक करतात. आणखी एक गोष्ट, हे लोक वैयक्तिकरित्या गुन्हे करत असले, तरी पद्धत पूर्णपणे संघटित आहे. उदाहरणार्थ, पैसे उधार घेण्यासाठी, हे लोक दूरच्या ठिकाणाहून लोकांना बँक खाते उघडण्यासाठी आणतात आणि खात्यात येणाऱ्या रकमेचा ठराविक भाग सोडतात आणि उर्वरित पैसे काढतात.
राजस्थान पोलिसांनी दोन वर्षांपूर्वी भरतपूरच्या चोरगढी गावात सर्वेक्षण केले होते. त्यावेळी या छोट्या गावात सुमारे अडीच लाख मोबाइल क्रमांक सक्रिय आढळले. या क्रमांकांवरून सायबर गुन्हे केले जात असल्याचे समोर आले. राजस्थानातील भरतपूर, अलवर, गुरुग्राम, फरिदाबाद, हरियाणातील नूह आणि उत्तर प्रदेशातील मथुरा, बागपत आदी जिल्ह्यांमधून हे क्रमांक खरेदी करण्यात आले होते. त्यासाठी सर्व्हिस ऑपरेटरला दिलेली कागदपत्रेही तपासणीत बनावट असल्याचे आढळून आले. त्यावेळी पोलिसांनी हे सर्व क्रमांक ब्लॉक केले असले, तरी आजही सायबर गुन्हे मोठ्या प्रमाणात होत आहेत.
पोलीस सूत्रांनी दिलेल्या माहितीनुसार, मेवात क्षेत्र हरियाणा, उत्तर प्रदेश आणि राजस्थान या तीन राज्यांमध्ये पसरलेला आहे. या संपूर्ण परिसरात सायबर गुन्ह्यांसाठी 32 गावे निश्चित करण्यात आली आहेत. म्हणजे या 32 गावातील मुले असे गुन्हे करत आहेत. पोलिस अधिकाऱ्यांच्या मते असे गुन्हे करणाऱ्या मुलांची संख्या अडीच ते तीन हजार असू शकते. त्यापैकी बहुतांश अल्पवयीन आहेत. बँकेचे व्यवस्थापक असल्याचा दावा करणारी ही मुले हिंदी किंवा इंग्रजीत बोलतात, तेव्हा ते अशिक्षित आहेत किंवा आठवीपर्यंतचे शिक्षणही जेमतेम असल्याचा भास होऊ देत नाहीत.
दोन वर्षांपूर्वी जेव्हा दिल्लीचे मुख्यमंत्री अरविंद केजरीवाल यांच्या मुलीची फसवणूक झाली, तेव्हा पोलिसांनी गुन्हेगारांचे नंबर ट्रेस केले. त्यावेळी तो नंबर चोरगढी, भरतपूर येथे सक्रिय होता. त्याचप्रमाणे गाझियाबादच्या एका न्यायाधीशाच्या पत्नीची फसवणूक झाली, तेव्हा त्यातही गुन्हेगाराचे अड्डे चोरगढी असल्याचे निष्पन्न झाले.