भाऊबीज हा सण भाऊ-बहिणीच्या अतूट नात्याला समर्पित आहे. हिंदू कॅलेंडरनुसार, तो कार्तिक महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या दुसऱ्या तिथीला येतो. अनेक ठिकाणी हा सण यम द्वितीया या नावानेही ओळखला जातो. यावर्षी भाऊबीज उद्या म्हणजेच 15 नोव्हेंबर रोजी साजरी होणार आहे.
कार्तिक महिन्यात येणाऱ्या उत्सव आणि सणांना विशेष महत्त्व आहे. रक्षाबंधनाप्रमाणेच भाऊ-बहिणीतील प्रेमाचा उत्सव साजरा करणारा हा भाऊबीज हा सण मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो. भाऊबीजच्या शुभ दिवशी तिलक लावण्याची आणि भावाला अन्नदान करण्याची श्रद्धा आहे. या दिवशी टिळा लावल्यानंतर भावाला नारळ भेट देण्याचीही परंपरा आहे. हिंदू धर्मात, प्रत्येक सण साजरा करण्याशी संबंधित काही पौराणिक कथा आहेत. तसेच भाऊबीजच्या दिवशी नारळ भेट देण्यामागेही एक दडलेली कथा आहे.
हिंदू धर्मातील कोणत्याही पूजेमध्ये नारळाला विशेष महत्त्व असते आणि भाऊबीजच्या पवित्र सणाला त्याचे महत्त्व अधिक वाढते. या दिवशी नारळ भेट देण्यामागे अशीही धारणा आहे की, ज्या बहिणी आपल्या भावांना टिळा लावून नारळ देतात, त्यामुळे भावाचे आरोग्य नेहमी चांगले राहते, त्यामुळे या दिवशी नारळ देण्याची परंपरा आहे. असेही मानले जाते की या दिवशी नारळ देणे खूप शुभ असते, ज्यामुळे भाऊ-बहिणीमध्ये प्रेम आणि स्नेह कायम राहतो. नारळ दिल्याने भावांचे आयुष्य वाढते, असे म्हणतात.
पौराणिक कथेनुसार, सूर्यदेवाची पत्नी संग्या हिला दोन मुले होती. मुलगा यमराज आणि मुलगी यमुना. बहीण यमुना आपले भाऊ यमराजावर खूप प्रेम करत असे आणि त्याला आपल्या घरी येण्याची विनंती करत असे, परंतु आपल्या कामात व्यस्त असल्यामुळे यमराज आपल्या बहिणीच्या घरी जाऊ शकले नाहीत. एकदा कार्तिक महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या दुसऱ्या तिथीला यमराज बहीण यमुनेच्या आमंत्रणावरून तिच्या घरी पोहोचले. बहिणीच्या घरी गेल्याच्या आनंदात यमराजांनी नरकवासीयांना एक दिवसासाठी मुक्त केले.
यमराज घरी पोहोचल्यावर यमुनेने आपल्या भावाचे मोठ्या आदराने स्वागत केले आणि त्याच्या स्वागतासाठी विविध पदार्थ तयार केले आणि यमराजाच्या कपाळावर टिळा लावला. जेव्हा यमराज यमुनेच्या घरातून निघू लागले, तेव्हा त्यांनी बहिणीला तिच्या पसंतीचा वर मागायला सांगितले. आपल्या आवडीचा वर मागण्याऐवजी बहीण यमुना यमराजाला म्हणाली, भाऊ, मला वचन दे की तू दरवर्षी माझ्या घरी येशील. यमराजाने आपल्या बहिणीला हे वचन दिले होते, त्यानंतर भाऊबीज पारंपारिकपणे साजरी केली जाते.
यमराजाला निरोप देताना बहीण यमुनेने त्याला नारळ गोळा दिला. यमराजांनी नारळ भेट देण्यामागचे कारण विचारले, तेव्हा यमुना म्हणाली, हा नारळ तुला माझी आठवण करून देत राहील. तेव्हापासून या दिवशी नारळ देण्याची परंपरा आहे. या दिवशी जो भाऊ आपल्या बहिणीच्या घरी जाऊन त्यांचा आदरातिथ्य स्वीकारेल आणि जी बहीण आपल्या भावाला घरी बोलावून भोजन करेल, त्याला यमराजाच्या भीतीने त्रास होणार नाही, असे मानले जाते. या दिवशी जे कोणी भाऊ-बहिण एकत्र यमुना नदीत स्नान करतात, त्यांनाही यमाच्या प्रकोपापासून मुक्ती मिळते. भाऊबीजेच्या दिवशी यमुनेत स्नान केल्याने माणसाची पापेही धुऊन जातात.