गोवर्धन पूजेप्रमाणेच भाऊबीज 14 नोव्हेंबरला साजरी होणार की 15 नोव्हेंबरला होणार याबाबत लोकांमध्ये संभ्रम आहे. दोन दिवसांमध्ये शुभ तिथी आल्याने अनेकदा सण-उत्सवाच्या काळात हा गोंधळ निर्माण होतो. भाऊबीजचा सण केव्हा साजरा केला जाईल आणि कोणत्या शुभ मुहूर्तावर आपल्या भावाला टिळा लावावा या संभ्रमात असाल, तर जाणून घेण्यासाठी हा लेख वाचा.
हिंदू धर्मात कार्तिक महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या दुसऱ्या तिथीला भाऊबीज साजरी केली जाते. रक्षाबंधनाप्रमाणेच हा सणही भाऊ-बहिणीतील प्रेम आणि आपुलकीला समर्पित आहे. या दिवशी बहीण भावाला टिळा लावते आणि धागा बांधण्याची परंपरा आहे. हा उत्सव गोवर्धन पूजेच्या दुसऱ्या दिवशी आणि दिवाळीच्या 2 दिवसांनी साजरा केला जातो.
भाऊबीजच्या दिवशी बहिणी आपल्या भावाच्या कल्याणासाठी उपवास करतात आणि त्याच्या दीर्घायुष्यासाठी प्रार्थना करतात. रक्षाबंधनाप्रमाणे धागा भावांच्या मनगटावर धागा बांधून टिळा लावतात. या दिवशी भावांना तोंड गोड करून नारळ देण्याची परंपरा आहे. या दिवशी ज्या बहिणी आपल्या भावांसाठी भक्तीभावाने व्रत करतात आणि पूजा करतात, त्यामुळे त्यांच्या भावांना दीर्घायुष्य लाभते, असे म्हटले जाते. या दिवशी टिळा लावल्यानंतर भावाला अन्नदान करावे, असा समज आहे.
पंचांगानुसार कार्तिक मासातील शुक्ल पक्षाची दुसरी तिथी 14 नोव्हेंबर रोजी दुपारी 2:36 पासून सुरू होईल आणि 15 नोव्हेंबरच्या दुसऱ्या दिवशी दुपारी 1:45 पर्यंत राहील. अशा प्रकारे, उदय तिथीमुळे, 15 नोव्हेंबर रोजी भाऊबीज साजरी केली जाईल. या तारखेत बहिणी कधीही भावांना टिळा लावू शकतात. 15 नोव्हेंबरला भाऊबीजच्या दिवशी राहुकाल दुपारी 12:03 ते 1:24 पर्यंत आहे. अशा स्थितीत राहुकाळात टिळा करू नये. भाऊबीजच्या दिवशी पूजेचा शुभ मुहूर्त सकाळी 6:44 ते 9:24 असेल.
भाऊबीज हा सण भाऊ-बहिणीचे नाते दृढ करण्याचे प्रतीक मानले जाते. भाऊबीजच्या दिवशी बहिणी स्नान करून पूजा करतात आणि नंतर भावाला टिळा लावतात, त्यानंतर भाऊ आपल्या बहिणीला भेटवस्तू देतो. भाऊबीज साजरा करण्यामागे एक पौराणिक कथा आहे. या दिवशी यमराज आपली बहीण यमुना हिच्या आमंत्रणावरून घरी गेले होते, त्यानंतर बहीण यमुनेने यमाचे टिळा लावून आदरातिथ्य केले आणि नंतर त्याला नारळाचा शेंडा भेट दिला. तेव्हापासून भाऊबीज साजरा करण्याची परंपरा सुरू झाली. या दिवशी जर कोणी भाऊ आपल्या बहिणींच्या घरी जाऊन भोजन केले आणि त्यांचा आदरातिथ्य स्वीकारला, तर त्याच्या सर्व मनोकामना पूर्ण होतात.
भाऊबीजला टिळा करण्यापूर्वी तुमच्याकडे पुजेचे पुरेसे साहित्य असणे अत्यंत आवश्यक आहे. त्यासाठी थालीपीठ, छोटा दिवा, टिक्का, गंधगोळी, तांदूळ, नारळ, बताशा, सुपारी, पाने आणि मिठाई घ्या. टिळा लावण्यापूर्वी भगिनींनी सकाळी स्नान करून स्वच्छ वस्त्रे परिधान करावीत. त्यानंतर भावाला पूर्व किंवा उत्तर दिशेला बसवावे आणि अक्षता यांनी टिळा लावल्यानंतर त्याला एक नारळ भेट म्हणून द्यावा. टिळा लावण्यापूर्वी भावाने डोक्यावर कपडा किंवा रुमाल बांधला पाहिजे. टिळा लावल्यानंतर भावांनी बहिणींच्या चरणांना स्पर्श करून त्यांचा आशीर्वाद घ्यावा आणि त्यांना काही भेटवस्तूही द्याव्यात.
भाऊबीजचा सण देशभरात मोठ्या उत्साहात साजरा केला जातो. धार्मिक मान्यतेनुसार, या दिवशी बहिणींनी बनवलेले अन्न खाल्ल्याने भावांना जीवनातील प्रत्येक आनंद मिळतो. तसेच या दिवशी यमराज आणि यमुना देवीची पूजा केल्याने जाणून-बुजून झालेल्या पापांपासून मुक्ती मिळते. भाऊबीजच्या दिवशी संध्याकाळी चार वातींचा दिवा लावून दिवा दान केल्याने सुख-समृद्धी मिळते, असे म्हटले जाते.