सणासुदीच्या काळात ई-कॉमर्स कंपन्यांच्या विक्रीची प्रत्येकजण आतुरतेने वाट पाहत असतो. लोक त्यांची खरेदीची यादी आणि बजेट तयार करतात, परंतु अनेक वेळा ग्राहकांना आकर्षित करण्यासाठी या कंपन्या अशा मार्केटिंग युक्त्या अवलंबतात, ज्यामुळे ग्राहकांची फसवणूक होते. आता हे जास्त काळ टिकणार नाही, कारण सरकारने ई-कॉमर्स कंपन्यांच्या या पद्धतींना आळा घालण्याची तयारी केली आहे. कंपन्यांच्या या मार्केटिंग शैलीला ‘डार्क पॅटर्न’ म्हणतात.
सरकारने या संदर्भात ई-कॉमर्स कंपन्यांना स्वयं-नियमन करण्यास सांगितले होते. या कामात कंपन्या अपयशी ठरल्या आहेत. त्यामुळे आता ग्राहक व्यवहार मंत्रालय याबाबत मार्गदर्शक तत्त्वे जारी करणार आहे. मंत्रालयाचे सचिव आजच ही मार्गदर्शक तत्त्वे जारी करू शकतात. ही मार्गदर्शक तत्त्वे आल्यानंतर ई-कॉमर्स कंपन्यांना त्यांचे ‘डार्क पॅटर्न’ मार्केटिंग थांबवावे लागेल.
ई-कॉमर्स कंपन्या आपल्या ग्राहकांना अनेक मार्गांनी आकर्षित करतात. सणासुदीच्या विक्रीचाही यामध्ये समावेश आहे, मात्र याबाबतीत बऱ्याच प्रमाणात नियमावली करण्यात आली आहे. पण काही वेळा या सेलच्या मध्यभागी काही काम केले जाते, ही कंपन्यांची ‘डार्क पॅटर्न’ मार्केटिंगची शैली आहे.
तुमच्यासोबत असे कधी घडले आहे का की एखादे उत्पादन तुमच्या शॉपिंग कार्टमध्ये आपोआप जोडले गेले आहे? ऑर्डर देण्यापूर्वी तुम्हाला त्याच्याशी संबंधित शुल्काबद्दल माहिती दिली गेली नाही. एखाद्या विशिष्ट उत्पादनावरील सवलतीच्या डीलची जाहिरात ‘फक्त एक तास बाकी’ म्हणून केली जाऊ शकते किंवा तुम्हाला डिलिव्हरीसाठी किमान ऑर्डर मर्यादेचा सामना करावा लागू शकतो. हे सर्व डार्क पॅटर्न मार्केटिंग पद्धती आहेत.
याद्वारे ई-कॉमर्स कंपन्या ग्राहकांची पिळवणूक करतात. त्यांना अधिक खर्च करण्यास भाग पाडतात. कधीकधी काही विशेष उत्पादनांना विशेष प्राधान्य दिले जाते. ग्राहकांना खोट्या जाहिराती दाखवणे आणि एकाच ई-कॉमर्स साइटचे वेगवेगळ्या वस्तूंनुसार अनेक भागांमध्ये विभाजन करणे या कंपन्यांच्या वर्तनाचाही समावेश आहे.
सरकारने जूनमध्ये ई-कॉमर्स कंपन्यांसोबत बैठक घेतली होती. त्यांना ‘डार्क पॅटर्न’ बाबत स्व-नियमन करण्यास सांगितले होते. मात्र कंपन्यांना हे काम योग्य पद्धतीने पूर्ण करता आलेले नाही. त्यामुळे आता सरकार याबाबत मार्गदर्शक तत्त्वे आणत आहे.