भारतीय निवडणूक आयोगाने (ECI) स्थलांतरितांचे मतदान सुनिश्चित करण्यासाठी एक उपाय शोधला आहे. आता मुंबईत राहणाऱ्या मोहनला मतदानासाठी बिहार आणि कुशल दास यांना ओडिशामध्ये जावे लागणार नाही. ठरावाची प्रक्रिया अंतिम टप्प्यात जात आहे. यासाठी बनवलेल्या मशिनचीही चाचणी घेण्यात आली आहे. ही प्रणाली लागू झाल्याने मतांची टक्केवारी वाढेल, अशी आयोगाला आशा आहे. आयोग कायद्यात फक्त किरकोळ बदल करून त्याची अंमलबजावणी करू शकतो.
नवीन मतदान यंत्र कसे असेल? यातून सहज निवडणुका घेता येतील की नाही? ती आल्यानंतर निवडणूक आयोगासमोर कोणती आव्हाने असतील? सामान्य ज्ञान आणि चालू घडामोडींच्या तयारीसाठी, तुम्ही या सर्व प्रश्नांची उत्तरे खाली पाहू शकता.
भारतीय निवडणूक आयोगाने यासाठी रिमोट इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन (R-EVM) तयार केले आहे. हे सध्याच्या इलेक्ट्रॉनिक व्होटिंग मशीन (EVM) सारखेच आहे. त्यात फक्त काही आवश्यक बदल करण्यात आले आहेत. हे यंत्र अशा मतदारांना मतदान करण्यासाठी उपयुक्त ठरेल, जे निवडणुकीच्या प्रसंगी मतदान करण्यासाठी त्यांच्या गावात, परिसरात किंवा शहरात जाऊ शकत नाहीत.
त्याचा वापर करण्यासाठी मतदाराला पूर्वनिश्चित प्रक्रियेनुसार ऑनलाइन किंवा ऑफलाइन नोंदणी करावी लागेल. म्हणजे उत्तर प्रदेशातील देवरिया जिल्ह्यातील मतदार यादीत तुमचे नाव आहे आणि तुम्ही मुंबईत राहात असलात तरी तुम्हाला मतदान करता येईल. त्यासाठी तुम्हाला दिलेल्या मुदतीत नोंदणी करावी लागेल. देशात ही प्रक्रिया कधी राबवली जाईल, हे अद्याप ठरलेले नाही, मात्र आयोग तयार आहे. निवडणुकीत जास्तीत जास्त लोकांचा सहभाग त्यांना हवा आहे.
यासाठी आयोगाला लोकप्रतिनिधी कायदा 1950 आणि 1951, निवडणूक आचार नियम 1961 आणि मतदार नोंदणी नियम, 1960 मध्ये बदल करावे लागतील. या बदलामध्ये स्थलांतरित मतदाराची स्वतंत्रपणे व्याख्या केली जाईल. यामध्ये, केवळ तेच लोक पात्र असतील ज्यांना देशाच्या इतर भागात राहून मतदान करायचे असेल, तर केवळ त्यांच्या मूळ भागातील प्रतिनिधी निवडण्यासाठी. सध्या अशी कोणतीही व्यवस्था नाही.
ही यंत्रणा कार्यान्वित झाल्यावर अशा मतदारांसाठी स्वतंत्र मतदान केंद्र बांधले जातील. त्यांना रिमोट मतदान केंद्र म्हटले जाईल. या मतदान केंद्रांवर एकाच वेळी जास्तीत जास्त 72 मतदारसंघांसाठी मतदान करण्याची सुविधा असेल. असे मतदार पीठासीन अधिकाऱ्यांसमोर या केंद्रांवर पोहोचल्यावर त्यांना त्यांचे वॉटर कार्ड स्कॅन करावे लागणार आहे. हे पूर्ण होताच, त्यांच्या मतदारसंघातील उमेदवारांची यादी आणि निवडणूक चिन्हे मशीनवर प्रदर्शित होतील. त्यामुळे मतदारांना त्यांचा हक्क बजावता येणार आहे.
आयोगाकडे उपलब्ध असलेल्या आकडेवारीनुसार, मोठ्या संख्येने स्थलांतरित लोक दिल्ली आणि मुंबईसारख्या अनेक मोठ्या शहरांमध्ये दीर्घकाळापासून राहत आहेत, परंतु त्यांचे मतदार कार्ड त्यांच्या गावाचे किंवा शहराचे आहे. यातील काही लोक निवडणुकीच्या वेळी गावी जातात, परंतु कामाच्या बांधिलकीमुळे, जाऊ न शकणाऱ्यांची संख्या मोठी आहे. गेल्या महिन्यात दिल्लीतील झोपडपट्ट्यांमध्ये या मशीनची चाचणी घेण्यात आली. त्यात एक हजाराहून अधिक स्थलांतरित मतदारांनी सहभाग घेतला.
ही चाचणी यशस्वी ठरली. कोणतीही तांत्रिक अडचण न येता मशिनने व्यवस्थित काम केले. जगातील अनेक देशांमध्ये रिमोट इलेक्ट्रॉनिक मतदान यंत्रांचा वापर केला जात आहे. फ्रान्स, पनामा, आर्मेनिया, एस्टोनियासह इतर काही देश देखील याचा वापर करत आहेत.