हमास आणि इस्रायलमधील युद्ध किती काळ चालेल याबाबत अद्याप काहीही सांगता येणार नाही. तज्ज्ञांच्या मते, हमास किंवा इस्रायल हे युद्ध जिंकणार नाहीत, पण येथे कोणी जिंकला, तर तो इराण आहे. हे समजून घेण्यासाठी थोडे मागे जावे लागेल. हे वर्ष 1970 आहे, जेव्हा इराणच्या परराष्ट्र धोरणात मोठा बदल झाला होता. 1979 मध्ये अमेरिका आणि इस्रायलच्या पाठिंब्याने शाह रझा पहलवी यांची हकालपट्टी करण्यात आली. यानंतर देशाचे नियंत्रण शिया मुस्लिम कट्टरवाद्यांच्या हाती आले.
इराणचे मुस्लीम मूलतत्त्ववादी शाह रजा पहलवी यांना अमेरिका आणि इस्रायलच्या हातातील बाहुले मानत होते. त्यामुळेच त्यांनी अमेरिका आणि इस्रायल या दोघांनाही विरोध केला. त्यासाठी हा दोन्ही देशांवर अन्याय होता आणि मुस्लिम आणि इराणच्या सुरक्षेला सर्वात मोठा धोका होता. याशिवाय, पॅलेस्टाईन लिबरेशनला पाठिंबा हा इराणच्या क्रांतिकारी राजवटीचा मुख्य विषय आहे आणि ते वेळोवेळी समर्थन करत आहे.
उदाहरणार्थ, 1982 मध्ये लेबनॉनमधून पॅलेस्टाईनवर हल्ला करून इस्रायलने लेबनॉनवर कब्जा केला, तेव्हा इराणने इस्त्रायली सैन्याला येथे आव्हान दिले. या भागात लेबनॉन आणि पॅलेस्टाईनमध्ये दहशतवाद्यांना संघटित करण्यासाठी इराणने आपले रिव्होल्युशनरी गार्ड लेबनॉनला पाठवले. त्याच्या शस्त्रे, निधी आणि प्रशिक्षणामुळे, इराणच्या नेतृत्वाने त्यांना किरकोळ दहशतवाद्यांपासून लेबनॉनमधील सर्वात शक्तिशाली राजकीय आणि लष्करी शक्तीमध्ये रूपांतरित केले. इथेच इराणच्या परराष्ट्र धोरणाचे सर्वात मोठे यश हिज्बुल्लाचा जन्म झाला.
1980 च्या दशकाच्या सुरुवातीला इराणने या भागात इस्रायलविरोधी दहशतवादी संघटनेला पूर्ण पाठिंबा दिला होता. इराणने उघडपणे या संस्थांना लाखो डॉलर्सची मदत पुरवली. एवढेच नाही तर गाझामध्ये शस्त्रे पाठवण्यासाठी इराणने मोठे नेटवर्क चालवले. इस्रायलमुळे बाहेरच्या जगातून गाझाला शस्त्रास्त्रांचा पुरवठा बराच काळ थांबला होता, पण रिव्होल्युशनरी गार्ड आणि हिजबुल्लाह यांच्यामुळे पॅलेस्टाईन लिबरेशन फोर्स आणि हमास यांनी दंगलींना प्रोत्साहन देणे सुरूच ठेवले. हे पॅलेस्टिनी दहशतवादी इराणच्या इस्त्रायल आणि अमेरिकेविरुद्धच्या प्रतिकारशक्तीचा प्रमुख भाग बनले.
इराण शांतपणे अमेरिका आणि इस्रायल विरुद्ध आपला लढा चालू ठेवला, पण तो त्यांच्याशी थेट सामना करू शकत नाही. या दोन देशांविरुद्ध समोरून युद्ध सुरू करण्याइतपत इराण राजकीय आणि आर्थिकदृष्ट्या सक्षम नाही. मात्र इस्रायल आणि पॅलेस्टाईन यांच्यातील युद्ध सुरू झाल्यापासून इराण प्रशिक्षण, शस्त्रे आणि निधी पुरवत आहे. अशा स्थितीत इराणने हमासला इस्रायलच्या विरोधात टिकून राहण्यासाठी खूप महत्त्वाची भूमिका बजावली आहे. हमासचे प्रवक्ते गाझी हमद यांनी एका टीव्ही मुलाखतीत सांगितले की, इस्रायलच्या विरोधात इराणचा पाठिंबा मिळणे हमाससाठी अभिमानास्पद आहे.
खरं तर, हा हल्ला तेव्हा दिसला, जेव्हा इस्रायल आणि सौदी अरेबिया या दोन्ही देशांनी मतभेद विसरून चर्चा सुरू केली, ज्यात बरीच प्रगती झाली आहे. अलीकडेच, सौदीचे क्राऊन प्रिन्स मोहम्मद बिन सलमान यांनीही एका मुलाखतीत म्हटले होते की, दोन्ही देशांमधील चर्चा चांगलीच सुरू आहे. इस्रायल आणि सौदी अरेबिया यांच्यातील चर्चेला अमेरिकेने मदत केली होती आणि अब्राहम करारानंतर इस्रायलसाठी हे दुसरे सर्वात मोठे यश असू शकते. सौदीने इस्त्रायलशी आपले संबंध सुधारले, तर तो पश्चिम आशिया तर बदलेलच शिवाय हमास, हिजबुल्लाह आणि इराणसाठीही मोठा धोका बनेल.
इस्रायल आणि सौदी यांच्यात अब्राहम करार झाला, तेव्हा इराणचे नेते अली खामिनी यांनी अरबांवर निशाणा साधला की त्यांनी जागतिक इस्लामिक समुदायाविरुद्ध मोठा गुन्हा केला आहे. तसेच हिजबुल्लाहचे नेते हसन नसरल्लाह यांनी हमासच्या हल्ल्यांचे कौतुक केले आणि हा हल्ला त्यांच्या शत्रू देश इस्रायलशी संबंध सुधारण्यात गुंतलेल्यांसाठी देखील संदेश असल्याचे सांगितले. अशा स्थितीत या शांतता चर्चेत काही अडथळे आल्यास इराणपेक्षा जास्त फायदा अन्य कोणत्याही देशाला होणार नाही हे उघड आहे.
कसा जिंकेल इराण ?
- एकूणच, या हल्ल्याचे तीन परिणाम असू शकतात, जे तिन्ही इराणसाठी फायदेशीर दिसतात.
- इस्रायलने हमासच्या विरोधात ज्या पद्धतीने युद्ध सुरू केले आहे, त्यामुळे झालेल्या विध्वंसामुळे ते आणि सौदी यांच्यातील संबंधांना बाधा येऊ शकते, असे तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे. याशिवाय या भागात शांतता प्रस्थापित करण्यासाठी काम करणाऱ्या बायडेन प्रशासनासाठीही हा मोठा धक्का असेल.
- या युद्धात इस्रायलने गाझा ताब्यात घेतल्यास किंवा त्याचे प्रचंड नुकसान केले, तर त्यामुळे पश्चिम किनाऱ्यामध्ये नवीन पॅलेस्टाईनचा उदय होऊ शकतो. यानंतर इस्त्रायललाही येथे कठोर कारवाई करावी लागेल, त्यानंतर येथील परिस्थिती आणखी बिकट होईल.
- हमासने जे केले, ते समर्थनीय ठरू शकत नाही, परंतु इस्रायलने गाझा पट्टीमध्ये कमी सैन्याने कारवाई केली असती, तर अधिक चांगले झाले असते. तसे केले असते, तर किमान निष्पाप लोक मारले गेले नसते आणि इराणला मुस्लीम लोकांच्या हत्येसाठी जगाला चिथावता आले नसते. इराण आपल्या उद्देशात यशस्वी झाला आणि आता तो जगासमोर इस्रायलला मुस्लिमांचा सर्वात मोठा शत्रू घोषित करणार आहे.
मात्र, हमासने ज्या प्रकारे इस्रायलमध्ये घुसून महिला, वृद्ध आणि लहान मुलांची हत्या केली, त्यामुळे पॅलेस्टाईनमधील लोकांबद्दलची सहानुभूतीही कमी होईल. या युद्धाचा परिणाम काहीही असो, त्याचा सर्वात मोठा परिणाम निष्पाप लोकांच्या जीवनावर होईल ज्यांचा या राजकारणाशी काहीही संबंध नाही.