24 सप्टेंबर ही तारीख भारतीय क्रिकेटच्या इतिहासात खूप महत्त्वाची आहे. ही तारीख अशा घटनांशी संबंधित आहे, ज्यांचा भारत पहिल्यांदाच विश्वविजेता बनण्याशी खोलवर संबंध आहे. 16 वर्षांपूर्वी, 24 सप्टेंबर 2007 रोजी, जोहान्सबर्गच्या वंडरर्स मैदानावर भारताने पाकिस्तानचा अंतिम फेरीत पराभव केला आणि पहिला T20 विश्वचषक जिंकला. एमएस धोनीच्या नेतृत्वाखाली टीम इंडिया नव्या फॉरमॅटची पहिली चॅम्पियन बनली. पण केवळ टी-20 विश्वचषकच नाही, तर 24 सप्टेंबरला अनेक वर्षांपूर्वी एका खेळाडूचा जन्म झाला जो भारताच्या पहिल्या विजेतेपदाचा हिरो होता. नाव आहे- मोहिंदर अमरनाथ.
5 ऑक्टोबरपासून भारतात एकदिवसीय विश्वचषक 2023 सुरू होत आहे आणि अशा परिस्थितीत ही स्पर्धा सध्या क्रिकेट विश्वात चर्चेचा विषय आहे. यासंबंधीचे विश्लेषण, चर्चा, वादविवाद, नोंदी आणि जुन्या गोष्टी चाहत्यांच्या आणि तज्ज्ञांच्या ओठावर आहेत. यामध्येही जेव्हा भारताविषयी बोलले जाते, तेव्हा 1983 च्या विश्वचषकाचा नेहमीच उल्लेख होणे स्वाभाविक आहे, कारण तो विश्वचषक होता, जेव्हा भारताने संपूर्ण क्रिकेट जगताला चकित केले होते आणि विजेतेपद पटकावले होते. मोहिंदर अमरनाथच्या जबरदस्त कामगिरीने त्या विजेतेपदाची कहाणी लिहिली होती.
आज मोहिंदर 73 वर्षांचे झाले आहेत. ‘जिमी’ या नावाने प्रसिद्ध असलेल्या मोहिंदरच्या रक्तात क्रिकेट होते. त्यांचे वडील लाला अमरनाथ हे स्वतः एक महान भारतीय अष्टपैलू खेळाडू होते, ज्यांनी देशासाठी पहिले कसोटी शतक झळकावले. मोहिंदरचा भाऊ सुरिंदर अमरनाथ जास्त क्रिकेट खेळू शकला नाही, पण त्यानेही पदार्पणाच्या कसोटीत शतक झळकावले. जोपर्यंत मोहिंदरचा संबंध आहे, त्याच्यासाठी शब्द कमी पडतात, तो एक अद्भुत आणि लढाऊ खेळाडू होता. 1970 आणि 1980 च्या दशकात सुनील गावस्कर आणि दिलीप वेंगसरकर यांच्यासह भारतीय फलंदाजीचा तो प्राण होता.
मोहिंदरच्या कारकिर्दीतील सर्वात उज्ज्वल क्षण हा देखील भारतीय क्रिकेटमधील सर्वात संस्मरणीय क्षणांपैकी एक होता. 25 जून 1983 रोजी लॉर्ड्सवर मोहिंदर अमरनाथने प्रथम आपल्या बॅटने आणि नंतर आपल्या गोलंदाजीने वेस्ट इंडिजला सलग तिसरे विजेतेपद जिंकण्यापासून रोखले. त्या फायनलमध्ये अमरनाथने वेस्ट इंडिजच्या घातक वेगवान आक्रमणाविरुद्ध २६ धावांची लढत खेळली. यानंतर त्याने वेस्ट इंडिजचे तीन विकेट घेत भारताला विजेतेपद मिळवून दिले. अमरनाथने मायकेल होल्डिंगला एलबीडब्ल्यू देऊन सामना संपवला आणि भारताला चॅम्पियन बनवले. तो त्या फायनलचा सामनावीर ठरला.
अमरनाथ हे केवळ लढाऊ क्रिकेटपटू नव्हते, तर निर्भयपणे आपले मत मांडणारेही होते. याची अनेक उदाहरणे त्याच्या क्रिकेट कारकिर्दीत आणि त्यानंतरही पाहायला मिळाली. 1970 च्या दशकात, जेव्हा त्याला कोणत्याही कारणाशिवाय सतत संघात आणि बाहेर फेकले जात होते, तेव्हा त्याने न घाबरता त्या काळातील निवडकर्त्यांना जोकरांचा समूह म्हणून वर्णन केले. इतकेच नाही, तर अनेक वर्षांनंतर अमरनाथ स्वत: निवडकर्ता बनल्यानंतरही कठोर निर्णय घेण्यास मागे हटले नाहीत. जरी प्रश्न विश्वचषक विजेत्या कर्णधार एमएस धोनीला काढून टाकण्याचा असेल.
भारताने 2011-12 मध्ये विश्वचषक नक्कीच जिंकला होता पण इंग्लंड आणि ऑस्ट्रेलियामध्ये सलग 8 कसोटी सामने गमावले होते. अशा स्थितीत त्यावेळी निवड समितीचा भाग असलेले अमरनाथ आणि इतर दोन निवडकर्ते धोनीला कर्णधारपदावरून हटवण्याच्या बाजूने होते आणि त्यांनी तसा प्रस्तावही ठेवला होता, पण बीसीसीआयचे तत्कालीन अध्यक्ष एन श्रीनिवासन यांनी त्यावर बंदी घातली होती. त्या काळातही धोनी श्रीनिवासन यांच्या कंपनीच्या मालकीच्या चेन्नई सुपर किंग्ज या आयपीएल संघाचा कर्णधार होता. या प्रस्तावानंतर काही वेळातच श्रीनिवासन यांना अचानक निवड समितीतून हटवण्यात आले.
अमरनाथच्या कारकिर्दीबद्दल सांगायचे तर, माजी अनुभवी अष्टपैलू खेळाडूने आपल्या कारकिर्दीत 69 कसोटी खेळल्या आणि 4378 धावा केल्या, ज्यात 11 शतके आणि 24 अर्धशतकांचा समावेश आहे. याशिवाय त्याच्या खात्यात 32 विकेट्सही आल्या. 85 एकदिवसीय सामन्यांमध्ये त्याने 2 शतके आणि 13 अर्धशतकांच्या मदतीने 1924 धावा केल्या, तसेच 46 विकेट्सही घेतल्या.