गणेश चतुर्थी हा हिंदू धर्मातील महत्त्वाचा सण आहे. या दिवशी देशभरात गणेशाची पूजा केली जात असली, तरी महाराष्ट्र आणि गोवा यांसारख्या राज्यांमध्ये त्याचे वेगळे महत्त्व आहे. येथे बाप्पाच्या आगमनाची तयारी अनेक दिवस आधीच सुरू होते. वेगवेगळ्या थीमचे मंडप तयार केले जातात. बाप्पाच्या मोठ्या मूर्ती तयार केल्या जातात. गणेशोत्सव काळात या मूर्ती पाहण्यासाठी दूरदूरवरून लोक येतात.
गणेश चतुर्थीपासून सुरू होणारा 10 दिवसांचा उत्सव म्हणून गणेशाचा जन्मोत्सव साजरा केला जातो. गणेश चतुर्थीच्या दिवशी बाप्पाला घरी आणले जाते आणि 10 दिवस विधीपूर्वक त्याची पूजा केल्यानंतर अनंत चतुर्दशीच्या दिवशी त्याचे विसर्जन केले जाते. यंदा गणेश चतुर्थी 19 सप्टेंबर रोजी साजरी होणार आहे.
गणेश उत्सवाचे महत्व
भगवान गणेशाला सौभाग्य, समृद्धी आणि ज्ञानाची देवता मानले जाते. अशा स्थितीत गणेशाची पूजा केल्याने घरात सुख-समृद्धी येते. गणेशोत्सवाचे 10 दिवस भगवान गणेश पृथ्वीवर राहून आपल्या भक्तांचे दुःख दूर करतात, अशीही श्रद्धा आहे. अशा वेळी भक्तही बाप्पाला प्रसन्न करण्यासाठी आटोकाट प्रयत्न करतात. हा उत्सव महाराष्ट्र, गोवा आणि तेलंगणा इत्यादी राज्यांमध्ये खूप लोकप्रिय आहे. या राज्यांमध्ये गणपतीचे मोठमोठे मंडप उभारण्यात येतात. या दिवशी सर्व घरांमध्ये गणपतीच्या मूर्तीचे जल्लोषात स्वागत केले जाते. यासोबतच गणेश चतुर्थीचे व्रतही पाळले जाते. या तिथीचे व्रत केल्याने भक्ताला सुख, समृद्धी आणि जीवनात अनेक लाभ मिळतात.
का साजरी केली जाते गणेश चतुर्थी?
गणेश चतुर्थी ही गणेशाची जयंती म्हणून साजरी केली जाते. पौराणिक कथेनुसार भाद्रपद महिन्यातील शुक्ल पक्षातील चतुर्थी तिथीला गणेशाचा जन्म झाला होता. गणेशोत्सवादरम्यान बाप्पा विराजमान होतात आणि त्याची 10 दिवस विधीपूर्वक पूजा केली जाते. कोणतेही नवीन कार्य सुरू करण्यापूर्वी श्रीगणेशाची पूजा करण्याची परंपरा आहे. श्रीगणेशाला विघ्नहर्ता देखील म्हणतात, जो तुमच्या जीवनातील सर्व दु:ख आणि वेदना दूर करतो. महाराष्ट्रात गणेशोत्सव साजरा करण्याची परंपरा छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या काळापासून आहे.
गणेश चतुर्थीचा इतिहास
राज्यातील पुण्यातून गणेशोत्सवाला सुरुवात झाली. गणेश चतुर्थीचा इतिहास मराठा साम्राज्याचे सम्राट छत्रपती शिवाजी महाराज यांच्याशी संबंधित आहे. असे मानले जाते की भारतातील मुघल राजवटीत, छत्रपती शिवाजींनी त्यांची आई जिजाबाई यांच्यासोबत आपली शाश्वत संस्कृती वाचवण्यासाठी गणेश चतुर्थी म्हणजेच गणेश महोत्सव सुरू केला.
छत्रपती शिवाजींनी हा उत्सव सुरू केल्यानंतर मराठा साम्राज्यातील इतर पेशव्यांनीही गणेशोत्सव साजरा करण्यास सुरुवात केली. गणेश चतुर्थीच्या वेळी मराठा पेशवे ब्राह्मणांना अन्नदान करायचे आणि दानधर्मही करायचे. पेशवाईनंतर ब्रिटीश सरकारने भारतात सर्व हिंदू सणांवर बंदी घातली, परंतु तरीही बाळ गंगाधर टिळकांनी गणेश चतुर्थी हा सण पुन्हा साजरा करण्यास सुरुवात केली. त्यानंतर 1892 मध्ये भाऊसाहेब जावळे यांच्या हस्ते पहिली गणेशमूर्ती बसवण्यात आली.
कशी झाली गणपती विसर्जनाची सुरुवात?
असे मानले जाते की गणेश चतुर्थीच्या दिवशी गणपतीची स्थापना केली जाते आणि 10 दिवसांनी त्यांचे विसर्जन केले जाते. इतक्या भक्तीभावाने गणपतीला आणून त्याची पूजा केल्यावर त्याचे विसर्जन का केले जाते, हे जाणून घेण्याची अनेकांना उत्सुकता असेल. धार्मिक शास्त्रानुसार यामागे एक अतिशय महत्त्वाची कथा दडलेली आहे.
पौराणिक कथेनुसार, महर्षी वेदव्यास यांनी महाभारताची रचना क्रमाने करण्यासाठी गणपतीला प्रार्थना केली होती. गणेश चतुर्थीच्या दिवशी व्यासजी श्लोकांचे पठण करत राहिले आणि गणेशजी ते लिखित स्वरूपात करत राहिले. 10 दिवस सतत लिहिल्यामुळे गणेशजींच्या शरीरावर धुळीचे थर आले होते. हे थर स्वच्छ करण्यासाठी श्रीगणेशाने चतुर्थीच्या 10 व्या दिवशी सरस्वती नदीत स्नान केले होते, तेव्हापासून विधीपूर्वक श्रीगणेशाचे विसर्जन करण्याची परंपरा आहे.