सेवानिवृत्तीनंतर ज्येष्ठ नागरिकांना आर्थिक स्थैर्य आणि सुरक्षा प्रदान करण्यासाठी भारत सरकारने अनेक विशेष पेन्शन योजना सुरू केल्या आहेत. या विशेष योजना वृद्धांना त्यांच्या वाईट काळात आर्थिक मदत करतात. जर कोणत्याही ज्येष्ठ नागरिकांनी या विशेष पेन्शन योजनांमध्ये नाव नोंदवले असेल, तर त्यांना निवृत्तीनंतर कधीही पैशांची कमतरता भासत नाही. तसेच त्यांना कोणावरही अवलंबून राहावे लागत नाही. आज जागतिक ज्येष्ठ नागरिक दिन आहे. यानिमित्ताने वृद्धांसाठी सुरू करण्यात आलेल्या पेन्शन योजनांवर एक नजर टाकूया.
अटल पेन्शन योजना (APY)
अटल पेन्शन योजना ही एक सरकारी प्रायोजित योजना आहे, जी सर्व भारतीयांसाठी, विशेषत: गरीब, वंचित आणि असंघटित क्षेत्रातील कामगारांसाठी एक सार्वत्रिक सामाजिक सुरक्षा व्यवस्था निर्माण करण्याच्या उद्देशाने सुरू करण्यात आली होती. ही योजना पेन्शन फंड रेग्युलेटरी अँड डेव्हलपमेंट अथॉरिटी म्हणजेच PFRDA द्वारे चालवली जात आहे. या योजनेंतर्गत, 1000 रुपये, 2000 रुपये, 3000 रुपये, 4000 रुपये आणि 5000 रुपये असे पाच पेन्शन योजना स्लॅब आहेत, जे सरकार 60 वर्षांच्या वयाच्या ग्राहकांना प्रदान करतात.
राष्ट्रीय पेन्शन प्रणाली
ज्येष्ठ नागरिकांसाठी सरकारने ऑफर केलेल्या सर्व पेन्शन योजनांमध्ये NPS ही सर्वात लोकप्रिय आहे. ही ऐच्छिक योगदान आधारित पेन्शन योजना आहे. ज्यामुळे ग्राहकांना अनेक फायदे मिळतात. NPS PFRDA द्वारे नियंत्रित केले जाते. सेवानिवृत्तीनंतर ज्येष्ठ नागरिकांना आर्थिक सुरक्षा प्रदान करण्यासाठी हे विशेषत: तयार करण्यात आले आहे.
LIC प्रधान मंत्री वय वंदना योजना
LIC प्रधान मंत्री वय वंदना योजना ही 60 वर्षांवरील ज्येष्ठ नागरिकांसाठी एक पेन्शन योजना आहे, जी 10 वर्षांपर्यंत हमी पेन्शनचे वचन देते. किमान 60 वर्षे वय असलेली कोणतीही व्यक्ती ही पॉलिसी घेऊ शकते. पॉलिसीची मुदत 10 वर्षे आहे. पॉलिसी अंतर्गत किमान पेन्शन मासिक पेआउटसाठी रुपये 1,000, तिमाही पेआउटसाठी 3,000 रुपये, सहामाही पेआउटसाठी 6,000 रुपये आणि वार्षिक पेआउटसाठी 12,000 रुपये आहे.
राष्ट्रीय सामाजिक सहाय्य कार्यक्रम
राष्ट्रीय सामाजिक सहाय्य कार्यक्रम (NSAP) योजनेंतर्गत, दारिद्र्यरेषेखालील म्हणजे दारिद्र्यरेषेखालील वृद्ध, विधवा आणि अपंग व्यक्तींना आणि NSAP मार्गदर्शक तत्त्वांमध्ये नमूद केलेली पात्रता पूर्ण करणाऱ्यांना दरमहा 200 ते 500 रुपयांपर्यंतची आर्थिक मदत दिली जाते. कमावत्या व्यक्तीचा मृत्यू झाल्यास, पीडित कुटुंबाला 20,000 रुपये एकरकमी मदत दिली जाते.
इंदिरा गांधी राष्ट्रीय वृद्धापकाळ निवृत्तीवेतन योजना
या योजनेअंतर्गत बीपीएल श्रेणीतील 60 ते 79 वयोगटातील वृद्धांना 200 रुपये मासिक पेन्शन दिली जाते. वयाची 80 वर्षे पूर्ण झाल्यावर, पेन्शन दरमहा रु. 500 पर्यंत वाढते.
वरिष्ठ पेन्शन विमा योजना
वरिष्ठ पेन्शन विमा योजना ही भारतीय आयुर्विमा महामंडळ (LIC) द्वारे संचालित वृद्ध भारतीय नागरिकांसाठी केंद्रीय हमी दिलेली पेन्शन योजना आहे. सरकारच्या मते, VPBY योजना ग्राहकांना एकरकमी ठेवींवर वार्षिक 9 टक्के परतावा हमी दर प्रदान करेल.