मीठ हा आपल्या अन्नाचा अत्यावश्यक घटक आहे, जो केवळ अन्नाला चवदार बनवतो असे नाही तर शरीरासाठी देखील खूप महत्वाचे आहे. मीठामध्ये सोडियम क्लोराईड असते, ज्यामुळे शरीराला त्याची विशेष गरज असते. तसे, मीठाचे अनेक प्रकार आहेत, ज्यामध्ये अनेक घटक ते आणखी खास बनवतात. डॉक्टरांच्या मते, एका व्यक्तीला सरासरी 5 ग्रॅम मीठ लागते. पण भारतात प्रति व्यक्ती 11 ग्रॅम मीठ वापरते. यामुळेच शरीरात मिठाच्या अतिसेवनामुळे रक्तदाबाचा आजार भारतात सामान्य झाला आहे. मिठाच्या अतिसेवनाचे इतरही अनेक दुष्परिणाम आहेत.
मिठाच्या अतिसेवनाने किडनी आणि हृदयावरही वाईट परिणाम होतो. म्हणूनच जागतिक आरोग्य संघटनेने (WHO) 2025 पर्यंत आहारातील 30% मीठ कमी करण्याचे लक्ष्य ठेवले आहे. त्यामुळे रक्तदाबासह वाढत्या हृदयविकारावर नियंत्रण ठेवता येते. यासाठी मिठाच्या वापराबाबत जनजागृती करण्यावर भर दिला जात आहे. परंतु शरीराला मिठाची गरज असते आणि 5 ग्रॅमचे सेवन प्रत्येक माणसासाठी आवश्यक असल्याचे सांगण्यात आले आहे. मीठाच्या कमतरतेमुळे शरीरावर वाईट परिणाम होतात हे उघड आहे. म्हणूनच डॉक्टर कोणत्याही प्रकारचे मीठ योग्य प्रमाणात खाण्याची शिफारस करतात.
पांढरे, काळे आणि सेंदव मीठ बहुतेक लोक त्यांच्या खाद्यपदार्थांमध्ये वापरतात. घरांमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या मीठांपैकी बहुतेक मीठ पांढरे किंवा समुद्री मीठ असते, ज्याला टेबल सॉल्ट देखील म्हणतात. पांढरे किंवा समुद्री मीठ समुद्राच्या पाण्यापासून बनवले जाते, ज्याचा रंग हलका तपकिरी असतो. घरापर्यंत पोहोचण्यापूर्वी त्यावर प्रक्रियाही केली जाते. त्यामुळे तो पांढरा आणि अगदी बारीक होतो. समुद्रातील प्रदूषणामुळे अनेक प्रदूषित पदार्थ त्यात मिसळतात आणि प्रक्रियेमुळे या मीठातून आवश्यक घटक गायब होतात. आयोडीन मिश्रित समुद्री मीठ गेल्या दोन दशकांपासून विकले जात आहे.
वास्तविक, बऱ्याच भागात आयोडीनचे प्रमाण कमी असल्यामुळे पदार्थांमध्ये आयोडीनयुक्त मीठ आवश्यक आहे. पण अनेक ठिकाणी आयोडीन मुबलक असल्यामुळे त्याची गरज भासत नाही. तसे, आयोडीनची कमतरता असलेल्या भागात आयोडीनयुक्त मीठ न खाल्ल्याने गालगुंड नावाचा आजार होतो. पांढऱ्या किंवा समुद्री मिठात NaCl चे प्रमाण 97-99% असते.
मीठाचा दुसरा प्रकार म्हणजे रॉक सॉल्ट, ज्याला हिमालयन पिंक सॉल्ट असेही म्हणतात. हा फिकट गुलाबी रंगाचा असून त्यात NaCl चे प्रमाण 90 ते 98 टक्के आहे. तिसरा प्रकार म्हणजे ब्लॅक सॉल्ट जे फक्त रॉक मिठापासून बनवले जाते. पाण्यात मायरोबलन बिया, आवळा इत्यादी मिसळून ते भट्टीत तयार केले जाते. गरम केल्यावर ते काळे आणि जमिनीवर गुलाबी दिसते.
रॉक सॉल्टमध्ये 84 प्रकारचे घटक असतात जे शरीरासाठी आवश्यक असतात. सोडियम व्यतिरिक्त त्यात मॅग्नेशियम, पोटॅशियम सारखे घटक असतात. ती मूळ स्वरूपात घराघरांत पोहोचते, त्यामुळे त्याची गुणवत्ता अबाधित राहते. तसे, सेंदव मीठ आरोग्यासाठी चांगले आहे, परंतु जास्त प्रमाणात खाणे हे समस्येचे कारण बनू शकते. प्रत्येक प्रकारच्या मिठात 90 टक्क्यांहून अधिक सोडियम क्लोराईड असते, परंतु सेंदव मिठामध्ये इतर खनिजे असल्यामुळे ते विशेषतः फायदेशीर ठरते.
त्यात सोडियम कमी आणि पोटॅशियम जास्त असते. म्हणूनच उच्च रक्तदाबाच्या रुग्णांसाठी हे फायदेशीर आहे, तसेच रोगप्रतिकारक शक्ती आणि चयापचय सुधारण्यासाठी याचा वापर केला जात असल्याचे सांगण्यात आले आहे. तथापि, सेंदव मीठात आयोडीनची कमतरता असते. या कारणास्तव, तज्ञ सेंदव मिठासह थोड्या प्रमाणात समुद्री मीठ खाण्याची शिफारस करतात.
याबाबत तज्ज्ञांचे म्हणणे आहे की जे लोक गेल्या अनेक वर्षांपासून सामान्य मीठ वापरत आहेत परंतु आता त्यांना सेंदव मीठ खाण्याची इच्छा आहे, त्यांनी डॉक्टरांचा सल्ला घेतल्यानंतरच ते करावे. वास्तविक थायरॉईड किंवा बीपीच्या रुग्णांना याबाबत सावध करत आहेत.
तसेच तज्ज्ञ डॉक्टर देखील सांगतात की, सामान्य मीठ जास्त प्रमाणात घेतल्यास ते रुग्णांसाठी हानिकारक ठरू शकते, तर रॉक मिठाच्या बाबतीत अशी प्रकरणे कमी आढळतात, परंतु जर एखादी व्यक्ती गेल्या अनेक वर्षांपासून सामान्य मीठ खात असेल तर त्यामुळे त्याने अचानक रॉक मिठाचे सेवन करू नये. सामान्य मीठ जास्त प्रमाणात घेणे हानिकारक असू शकते आणि अचानक आहारात रॉक मिठाचा समावेश केल्याने शरीरात पाणी टिकून राहते.