उत्तर प्रदेशातील कानपूरच्या कोतवालेश्वर महादेव मंदिराचे वैभव अनन्यसाधारण आहे. कोतवालेश्वर महादेवाचे नुसते दर्शन घेतल्याने न्यायालयीन त्रासातून मुक्ति मिळते आणि खटल्यांमध्ये अनुकूल निर्णय होतात, असा मंदिराच्या पुजाऱ्यांचा दावा आहे. श्रावण महिन्यात दररोज हजारो भाविक या मंदिरात बाबा भोलेनाथाच्या दर्शनासाठी गर्दी करतात.
कोतवालेश्वर महादेव हे शहराचे कोतवाल म्हणूनही ओळखले जाते. कानपूरमध्ये इंग्रजांविरुद्ध स्वातंत्र्यसैनिकांनी स्वातंत्र्याचा बिगुल वाजवला, तेव्हा ईस्ट इंडिया कंपनीच्या कोतवालने आपला जीव वाचवण्यासाठी या प्राचीन शिवमंदिराचा आश्रय घेतल्याचे येथील स्थानिक लोक सांगतात.
क्रांतिकारक नानाराव पेशवे आणि त्यांच्या सैनिकांनी इंग्रजांविरुद्ध आघाडी उघडली होती. मग कानपूर चौकात अनेक इंग्रज सैनिक मारले गेले. इंग्रज राजवटीविरुद्ध लोकांमध्ये संताप होता. अशा स्थितीत इंग्रजी सैन्यातील काही सैनिक जीव वाचवण्यासाठी इकडे तिकडे लपण्यासाठी जागा शोधत होते, तेवढ्यात इंग्रज सरकारचा एक कोतवाल येऊन या मंदिरात लपला होता.
मात्र, नंतर कोतवालचे इतर साथीदार त्याचा शोध घेत येथे आले आणि त्याला सोबत घेऊन जाऊ लागले. पण, कोतवाल त्यांच्यासोबत न जाता या मंदिरात शिवभक्त बनला. मग या इंग्रज भक्ताने स्वतःच्या पैशाने पुन्हा या मंदिराचा जीर्णोद्धार करून घेतला. तेव्हापासून हे मंदिर कोतवालेश्वर म्हणून ओळखले जाऊ लागले.
कानपूरमधील कोतवालेश्वर बाबा मंदिराचे पुजारी लखन गिरी यांच्या म्हणण्यानुसार, कोतवालेश्वर बाबा यांनी शहरातील अनेक प्रसिद्ध व्यापारी आणि नेत्यांना न्यायालयीन खटल्यातून मुक्त केले आहे. बाबा ज्यांच्या इच्छा पूर्ण करतात ते भक्त मंदिराच्या जीर्णोद्धारात मदत करतात. इतर दिवसांच्या तुलनेत सोमवारी मंदिरात भाविकांची जास्त गर्दी असते.