वर्ष 2016, 8 नोव्हेंबर रात्री 8 वाजता… पंतप्रधान नरेंद्र मोदी यांनी देशात नोटबंदीची घोषणा केली. रात्री 12 वाजल्यानंतर त्यांनी 500 आणि 1000 च्या नोटा बंद करून बँकांमध्ये परत आणण्याचे काम सुरू केले होते. देशात सर्वत्र नोटाबंदीची चर्चा सुरू झाली. पण नोटबंदी हा शब्द जगात नवीन नाही. याआधीही भारताशिवाय अनेक देशांमध्ये नोटाबंदी झाली आहे. आज 14 जुलैलाच अमेरिकेत नोटबंदी झाली. यादरम्यान भारताप्रमाणे अमेरिकेतही 500 आणि 1000 च्या मोठ्या नोटांवर बंदी घालण्यात आली होती. मात्र, अमेरिकेत नोटबंदीचे कारण वेगळे होते. अमेरिकेची नोटाबंदी भारताच्या नोटबंदीपेक्षा कशी वेगळी आहे ते जाणून घेऊया.
अमेरिकेत याच दिवशी 14 जुलै 1969 रोजी अर्थ मंत्रालय आणि फेडरल रिझर्व्ह सिस्टमने नोटबंदीची घोषणा केली. त्याच दिवशी अमेरिकेच्या अर्थ मंत्रालयाने 500, 1000, 5000 आणि 10,000 डॉलरच्या नोटांच्या चलनावर आणि वापरावर पूर्णपणे बंदी घातली. मात्र, नोटबंदीचे कारण म्हणजे या नोटा फार कमी वापरल्या जात होत्या.
केवळ फेडरल रिझर्व्ह बँकेचे खजिनदारच या नोटांचा वापर करू शकतात. आणि एक सोन्याची वीट घेता येईल, एवढ्याच किंमतीला ते परवानगी देत असत. मिळालेल्या माहितीनुसार, ही नोट रिझर्व्ह बँकांमधील व्यवहारांसाठीच वापरली जात होती. या बंदीच्या नोटांचा वापर सर्वसामान्यांना करता येत नव्हता. मात्र, नंतर इलेक्ट्रॉनिक प्रणाली सुरू झाल्यामुळे अवाजवी रोखीच्या व्यवहारांची प्रथा कमी झाली आहे.
भारतातही 2016 साली पंतप्रधान मोदींनी 500 आणि 1000 च्या नोटा बंद केल्या होत्या. भ्रष्टाचार दूर करण्यासाठी सरकारने मोठे पाऊल उचलले आहे. मात्र, यावर मात करण्यासाठी सरकारने 500 आणि 2000 रुपयांच्या नव्या नोटा बाजारात आणल्या. त्याचबरोबर लोकांना जुन्या नोटा बदलून घेण्यासाठी वेळही देण्यात आला. नोटाबंदीच्या काळात जुन्या नोटा नव्या नोटांसह बदलून घेण्यासाठी आणि छोट्या नोटा घेण्यासाठी बँका आणि एटीएमबाहेर लांबच लांब रांगा लागल्या होत्या.
त्याचबरोबर याआधीही देशात अनेकवेळा नोटबंदी झाली आहे. यापूर्वी 500, 1000, 5000 आणि 10000 च्या नोटा बंद करण्यात आल्या होत्या. मात्र, डिजिटल पेमेंटच्या ट्रेंडमुळे रोखीने होणारे व्यवहार कमी होत आहेत. अलीकडेच सरकारने 2000 रुपयांच्या नोटांचे चलनही बंद केले आहे. 30 सप्टेंबरपर्यंत लोकांनी या नोटा बँकेत जमा करून इतर नोटा घ्यायच्या आहेत.