खेळाडूच्या कारकिर्दीत अनेक चढ-उतार येतात. कधी तो चांगल्या फॉर्ममध्ये असतो, मग त्याचे नाव जगात गाजते, नाही तर तो टीकाकारांच्या रडारावर असतो. खेळाडूंबाबतही वाद होतात. या चढ-उतारांमध्ये अनेक खेळाडू हरवून जातात, तर अनेक चमकून उदाहरणे बनतात. भारतीय क्रिकेटमध्ये एक अशी व्यक्ती होती ज्याच्या कारकिर्दीत सर्व काही घडले. त्यालाही संघातून वगळण्यात आले, तो परतला आणि कर्णधार झाला, त्याने संघाचे चित्र पालटले, नंतर वादात अडकला, बाहेर गेला, मग पुन्हा परतला आणि आपली चमक दाखवून दिला. हा खेळाडू दुसरा कोणी नसून सौरव गांगुली आहे, ज्याने भारतीय क्रिकेटचे चित्र बदलून टाकले. दादा म्हणून प्रसिद्ध असलेल्या पश्चिम बंगालच्या गांगुली यांचा आज वाढदिवस आहे. त्यांचा जन्म 8 जुलै 1972 रोजी झाला.
गांगुलीची गणना जगातील सर्वात यशस्वी कर्णधारांमध्ये केली जाते. टीम इंडियाला नवसंजीवनी देणारा आणि परदेशात जिंकण्याची क्षमता असलेला संघ बनवणारा तो कर्णधार असल्याचे म्हटले जाते. भारतीय क्रिकेट अत्यंत कठीण टप्प्यातून जात असताना गांगुलीने हे काम केले. क्रिकेटमधून निवृत्ती घेतल्यानंतर गांगुली बीसीसीआयचे अध्यक्ष झाला. गांगुलीने एक खेळाडू आणि प्रशासक म्हणून भारतीय क्रिकेटची सेवा केली.
गांगुलीने 11 जानेवारी 1992 रोजी वेस्ट इंडिजविरुद्ध एकदिवसीय सामना म्हणून टीम इंडियासाठी पहिला सामना खेळला. या सामन्यात तीन धावा केल्यानंतर गांगुलीला चार वर्षांसाठी संघातून वगळण्यात आले होते. 1996 मध्ये तो एकदिवसीय संघात परतला आणि 26 मे 1996 रोजी त्याने इंग्लंडविरुद्ध 46 धावा केल्या. पण गांगुलीने त्याच्या कसोटी पदार्पणानेच चर्चेत आणले. गांगुलीने क्रिकेटचा मक्का म्हटल्या जाणाऱ्या लॉर्ड्स येथे इंग्लंडविरुद्ध कसोटी पदार्पण केले आणि पहिल्याच कसोटीत शतक झळकावले. या सामन्यात गांगुलीने 131 धावांची इनिंग खेळली होती. येथून गांगुलीने पुन्हा मागे वळून पाहिले नाही.
येथून वनडे आणि कसोटीत गांगुली टीम इंडियाच्या फलंदाजीच्या क्रमाचा प्राण बनला. सचिन तेंडुलकरसोबत त्याची सलामीची जोडी अशी हिट ठरली की समोरचे संघ हादरायला लागले. आजही ही जोडी सर्वोत्तम सलामीच्या जोडींमध्ये गणली जाते. गांगुलीने 1999 च्या विश्वचषकात शानदार खेळ दाखवला आणि तो कोणत्या स्तराचा फलंदाज आहे हे सांगितले.
1999-2000 मध्ये भारतीय क्रिकेटमध्ये भूकंप झाला होता. भारतीय संघाचा तत्कालीन कर्णधार मोहम्मद अझरुद्दीन मॅच फिक्सिंगमध्ये अडकला होता. यासोबतच अजय जडेजा आणि मनोज प्रभाकर यांसारख्या खेळाडूंचीही नावे त्यात आली होती. हे डाग भारतीय क्रिकेटची प्रतिमा मलीन करणारे होते. जिथे भारतीय क्रिकेटला मैदानाबाहेर बदनामीला सामोरे जावे लागत होते, तिथे मैदानाच्या आत त्याला कसे सामोरे जायचे आणि अझहरच्या जागी कोणाला कर्णधार बनवायचे, असे संकट संघावर होते. अशा कठीण काळात गांगुलीला कर्णधारपदाचे निमंत्रण मिळाले, जे त्याने स्वीकारले आणि त्यानंतर भारतीय क्रिकेटचा नवा इतिहास सुरू झाला आणि नव्या टीम इंडियाचा जन्म झाला.
गांगुलीच्या नेतृत्वाखाली आक्रमकता, लढाऊपणा, हार न मानण्याचा जिद्द, शेवटपर्यंत लढण्याची उर्मी टीम इंडियात दिसून येऊ लागली. टीम इंडियाचा खेळ दाखवू लागला की हा एक नवीन संघ आहे, ज्याला पराभूत करणे सोपे नाही. याचे सर्वात मोठे उदाहरण म्हणजे 2001 मध्ये कोलकाता येथील ईडन गार्डन स्टेडियमवर भारत आणि ऑस्ट्रेलिया यांच्यात खेळला गेलेला कसोटी सामना, ज्यामध्ये भारताने फॉलोऑन घेऊनही ऑस्ट्रेलियासारख्या बलाढ्य संघाचा पराभव करत पिछाडीवर पडून दमदार पुनरागमन केले. गांगुलीने टीम इंडियाचा चेहरामोहराच बदलून टाकला होता.
लीडर तोच असतो, जो खेळाडूंना भविष्यासाठी तयार करतो. गांगुलीने त्याच्या नेतृत्वाखाली अनेक नवीन खेळाडूंना संधी दिली. संघात तरुणांचा समावेश करण्याचा त्यांचा खंबीर समर्थक होता. तरुणांनाही त्यांनी भरपूर संधी दिली. गांगुलीच्या काळात वीरेंद्र सेहवाग, युवराज सिंग, मोहम्मद कैफ, झहीर खान, आशिष नेहरा, हरभजन सिंग यांसारखे खेळाडू बहरले आणि त्याचे परिणाम जगाने पाहिले. भारताने 1983 नंतर 2003 मध्ये प्रथमच एकदिवसीय विश्वचषकाच्या अंतिम फेरीत प्रवेश केला. दक्षिण आफ्रिकेतील जोहान्सबर्ग येथे खेळल्या गेलेल्या अंतिम सामन्यात ऑस्ट्रेलियाने भारताचा पराभव केला असला तरी टीम इंडियाच्या नव्या पर्वाची ही सुरुवात होती. पुढे जाऊन युवराज, सेहवाग, झहीर, नेहरा, हरभजन यांनी 2007 आणि 2011 मध्ये भारताला वर्ल्ड चॅम्पियन बनवले.
गांगुलीने ज्या खेळाडूला आणले आणि तयार केले, त्या खेळाडूच्या नेतृत्वाखाली हे कामही झाले. ते नाव आहे महेंद्रसिंग धोनी. धोनीच्या नेतृत्वाखाली, भारताने 2007 मध्ये पहिला T20 विश्वचषक जिंकला आणि त्यानंतर 2011 मध्ये एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये विश्वविजेता बनला.
मात्र गांगुलीसाठी सर्व काही सोपे नव्हते. टीम इंडियाचे चित्र बदलणाऱ्या या कर्णधाराला वाईट दिवसही पाहावे लागले. संघही सोडावा लागला. जॉन राईटने मुख्य प्रशिक्षकपदाचा राजीनामा दिल्यानंतर ग्रेग चॅपेल यांना टीम इंडियाचे मुख्य प्रशिक्षक बनवण्यात गांगुलीची मोठी भूमिका होती, पण चॅपल प्रशिक्षक असताना गांगुलीचे कर्णधारपद काढून घेण्यात आले आणि त्याला टीम इंडियातून वगळण्यात आले. गांगुलीच्या जागी राहुल द्रविडची निवड करण्यात आली. कर्णधार बनवला आणि याच दरम्यान गांगुली बाहेर गेला. जानेवारी 2006 मध्ये त्याला कसोटी संघातून वगळण्यात आले, परंतु या वर्षी डिसेंबरमध्ये दक्षिण आफ्रिका दौऱ्यावर तो संघात परतला आणि या खेळाडूने पहिल्या डावात अर्धशतक झळकावले.
गांगुली पुन्हा 2008 पर्यंत खेळला आणि ऑस्ट्रेलियाविरुद्धच्या नागपूर कसोटीत बंगाल टायगर म्हणून ओळखल्या जाणाऱ्या गांगुलीने क्रिकेटला अलविदा केला. डाव्या हाताच्या फलंदाजाने भारतासाठी 113 कसोटी सामन्यांमध्ये 42.17 च्या सरासरीने 7212 धावा केल्या, ज्यात 16 शतके आणि 35 अर्धशतकांचा समावेश आहे. एकदिवसीय सामन्यांमध्ये, त्याने भारतासाठी 311 टी-20 सामने खेळले आणि 41.02 च्या सरासरीने 11,363 धावा केल्या. वनडेमध्ये त्याच्या बॅटमधून 22 शतके आणि 72 अर्धशतके झळकली. गांगुलीही चांगला गोलंदाज होता. त्याने कसोटीत एकूण 32 आणि एकदिवसीय सामन्यात 100 विकेट घेतल्या.
निवृत्तीनंतर गांगुली आयपीएल खेळला, पण त्याला फारसे यश मिळाले नाही. समालोचनातही त्याने हात आजमावला. जगमोहन दालमिया यांच्या निधनानंतर त्यांची बंगाल क्रिकेट असोसिएशनच्या अध्यक्षपदी निवड झाली आणि येथून त्याची क्रिकेट प्रशासकाची खेळी नव्याने सुरू झाली. 2019 मध्ये तो बीसीसीआयचे अध्यक्षही झाले. हे पद भूषवणारा तो पहिले क्रिकेटपटू होता. ऑक्टोबर 2019 मध्ये, त्याची बीसीसीआयच्या अध्यक्षपदी निवड झाली आणि पुढील तीन वर्षांसाठी तो या पदावर होता. आता गांगुली आयपीएल टीम दिल्ली कॅपिटल्समध्ये मेंटर म्हणून काम करत आहे.