तुमच्या कधी लक्षात आले असेल की, माचिसची काडी पेटवल्यावर तिची ज्योत पिवळी असते, पण गॅस स्टोव्हच्या ज्वाला निळ्या दिसतात. कदाचित तुम्ही देखील विचार केला असेल की असे का होते? शेवटी, असा कोणता फंडा आहे, जो ज्वालांचा आकार आणि रंग भिन्न करतो? चला समजून घेऊ
प्रथम आपण ज्वाला कशा बाहेर पडतात, हे समजून घेऊ. खरं तर आग ही एक्झोथर्मिक प्रतिक्रिया आहे, ती दोन शब्दांपासून बनलेली आहे, एक्सो म्हणजे सोडणे आणि थर्मिक म्हणजे उष्णता. म्हणजेच उष्णता निर्माण करणारी प्रक्रिया ज्वालांच्या रूपात बाहेर पडते. हे रासायनिक प्रक्रियेद्वारे होते. वास्तविक सर्व सेंद्रिय पदार्थ अणूपासून बनलेले असतात, त्यात न्यूट्रॉन, प्रोटॉन आणि इलेक्ट्रॉन असतात, न्यूट्रॉन आणि प्रोटॉन हे अणूचे केंद्र बनतात. इलेक्ट्रॉन निष्क्रिय होतात आणि फोटॉनमध्ये ऊर्जा हस्तांतरित करतात ज्यामुळे ज्वाला तयार होतात.
खरं तर आपण वापरत असलेली सर्व इंधने कार्बनवर आधारित असतात, मग ते एलपीजी सिलेंडर असो वा मेण किंवा मॅचस्टिक असो. तरीही, या सर्वांच्या ज्योत आणि तिच्या रंगात फरक आहे, कारण वातावरणात ऑक्सिजन आहे, जेव्हा इलेक्ट्रॉन फोटॉनमध्ये ऊर्जा हस्तांतरित करतात, तेव्हा ज्योत बाहेर येते, जेव्हा ऑक्सिजन ज्योतीच्या संपर्कात येतो, तेव्हा सर्व कार्बन अणूंचे कार्बन डायऑक्साईडमध्ये रूपांतर होते. तो ज्योतीचा रंग बदलतो.
जर ऑक्सिजन जास्त असेल, तर ते कार्बनचे पूर्णपणे कार्बन डायऑक्साइडमध्ये रूपांतर करते आणि ज्योत निळी होते. पुरेसा ऑक्सिजन नसल्यास, कार्बन CO2 मध्ये बदलू शकत नाही आणि ज्वालाचा वरचा भाग काळा दिसतो. जी आपल्याला काजळीच्या रूपात दिसते.
मेण, लाकूड काडी आणि कागद हे जटिल कार्बनचे रेणू मानले जातात, जर आपण वातावरणातील ऑक्सिजन पाहिला, तर त्यांच्यामध्ये कार्बनचे प्रमाण अधिक आढळते. म्हणूनच ते ऑक्सिडाइज्ड होतात, परंतु ते पूर्णपणे होत नाही, म्हणूनच त्यांच्यामधून बाहेर पडणारी ज्योत नारिंगी आणि पिवळी असते.
एलपीजी आणि मिथेन यांसारख्या सामान्य इंधनांमध्ये फारच कमी कार्बन असतो, म्हणूनच जेव्हा ऑक्सिजन त्यांच्याशी टक्कर घेतो, तेव्हा ऑक्सिजन त्यांना पूर्णपणे पकडतो. त्यामुळे त्यांची ज्योत निळी दिसते. जसे आपण गॅसच्या स्टोव्हवर पाहतो.
सामान्य भाषेत, कोणत्याही अग्नीची ज्योत किंवा तिचा रंग वातावरणातील ऑक्सिजनच्या आधारे ठरवला जातो, जळणाऱ्या वस्तूच्या कार्बनशी ती ज्या प्रकारे प्रतिक्रिया देते, त्याच पद्धतीने ज्योतीचा रंग बनतो.