सध्या भारतातील सर्वात मोठी नोट 2000 रुपयांची आहे. आरबीआयने आता या नोटा चलनातून बाहेर काढण्याची प्रक्रिया सुरू केली असून देशभरात या नोटा बदलल्या जात आहेत. पण तुम्हाला माहिती आहे का की, स्वातंत्र्यापूर्वी आणि नंतर एक काळ असा होता, जेव्हा देशातील सर्वात मोठी नोट ₹ 10000 ची होती आणि RBI चे माजी गव्हर्नर रघुराम राजन यांना देखील 5,000 आणि 10,000 रुपयांच्या नोटा आणायच्या होत्या. शेवटी कारण काय होते?
रघुराम राजन यांना आणायची होती 10000 रुपयांची नोट, पण तसे झाले नाही
मनमोहन सिंग सरकारमध्ये रघुराम राजन यांना आरबीआयचे गव्हर्नर बनवण्यात आले होते. 2013 ते 2016 पर्यंत ते या पदावर होते. त्यांना दुसरी टर्म मिळेल, अशी अपेक्षा असतानाही मोदी सरकारने त्यांच्या जागी उर्जित पटेल यांची नवीन गव्हर्नर म्हणून नियुक्ती केली.
भारतीय रिझर्व्ह बँकेने संसदेच्या सार्वजनिक लेखा समितीला (पीएसी) माहिती दिली की रघुराम राजन गव्हर्नर असताना ऑक्टोबर 2014 मध्ये 5,000 आणि 10,000 रुपयांच्या नोटा चलनात आणण्याचा प्रस्ताव तयार करण्यात आला होता. त्यावेळच्या 1000 रुपयांच्या सर्वात मोठ्या नोटेच्या चलनवाढीमुळे त्याचे मूल्य कमी झाल्याचे कारण होते.
मात्र, हा प्रस्ताव पुढे सरकला नाही. त्याऐवजी, 18 महिन्यांनंतर, मे 2016 मध्ये, सरकारने RBI ला कळवले की ते 2000 रुपयांच्या नवीन नोटांची मालिका सुरू करण्याच्या “तत्त्वतः अनुकूल” आहे. त्याचवेळी जून 2016 मध्ये 2000 रुपयांच्या नव्या नोटा छापण्याचे आदेश देण्यात आले होते.
तेव्हा देशाचे अर्थमंत्री अरुण जेटली होते. 5000 आणि 10000 रुपयांच्या नोटा छापण्याचा प्रस्ताव सरकारने स्वीकारलेला नाही, असे ते म्हणाले होते. त्याऐवजी, चलन बदलण्यासाठी ₹ 2000 च्या नोटा त्वरित प्रभावाने छापण्याचे मान्य केले आहे.
या कल्पनेबाबत रघुराम राजन यांनी नंतर मान्य केले की, अर्थव्यवस्थेत मोठ्या प्रमाणात नोटा असल्याने त्यांच्या बनावट नोटा चलनात येण्याची शक्यता जास्त होती. यामुळे अर्थव्यवस्थेचे नुकसान होईल. असो, भारताच्या शेजारील देशांतून येणाऱ्या बनावट नोटांची समस्या खूप मोठी आहे.
मनमोहन सिंग यांच्या सरकारच्या काळात देशातील किरकोळ महागाईचा दर १० टक्क्यांच्या पुढे गेला होता. त्यामुळेच रघुराम राजन यांनी ‘बडा नोट’ लॉन्च करण्याची योजना आखली होती. रघुराम राजन आरबीआयचे गव्हर्नर झाले, तेव्हा देशातील महागाई 10.7 टक्के होती, जी त्यांनी पद सोडल्यानंतर जवळपास निम्मी झाली.
10000 रुपयांची पहिली नोट 1938 मध्ये देशात आली होती, जी 1946 पर्यंत चलनात होती. यानंतर ते 1954 मध्ये पुन्हा सुरू करण्यात आले आणि 1978 मध्ये ते बंद झाले.