रिझर्व्ह बँक ऑफ इंडियाने शुक्रवारी, 19 मे 2023 रोजी 2,000 रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून घेतल्याची घोषणा केली. मध्यवर्ती बँकेने प्रत्येकाला 30 सप्टेंबर 2023 पर्यंत कोणत्याही बँकेच्या शाखेत 2,000 रुपयांच्या नोटा जमा करण्यास किंवा इतर नोटांसाठी त्यांच्या खात्यात बदलण्यास सांगितले आहे. बँक खात्यांमध्ये कोणत्याही निर्बंधाशिवाय सामान्य पद्धतीने ठेवी ठेवल्या जाऊ शकतात. आरबीआयने सांगितले की, 2000 रुपयांच्या नोटा बदलण्याची सुविधा 23 मे 2023 पासून म्हणजेच आजपासून सुरू होईल.
तसे, आरबीआयने स्पष्टपणे सांगितले आहे की 2000 रुपयांच्या नोटा कायदेशीर राहतील. अशा स्थितीत सर्वसामान्यांच्या मनात अनेक प्रकारचे प्रश्न निर्माण होत आहेत. आता जुन्या 2000 रुपयांच्या नोटांचे काय करायचे? सध्याच्या 2,000 रुपयांच्या नोटा बदलण्यासाठी काही शुल्क आकारले जाईल का? आरबीआयने तुमच्या या सर्व प्रश्नांची उत्तरे दिली आहेत, सर्वसामान्यांच्या मनात निर्माण होत असलेल्या प्रश्नांवर त्यांनी कोणत्या प्रकारची उत्तरे दिली आहेत हे देखील जाणून घेऊया.
1. 2000 च्या नोटा बाद करण्याचा निर्णय का घेतला जात आहे?
RBI च्या म्हणण्यानुसार, नोव्हेंबर 2016 मध्ये कायदेशीर निविदा म्हणून 1000 आणि 500 रुपयांच्या जुन्या नोटा रद्द केल्या गेल्या, तेव्हा 2000 रुपयांच्या नोटा बाजारात आल्या. अर्थव्यवस्थेतील चलनाची गरज भागवण्यासाठी 2000 रुपयांच्या नोटा चलनात आणण्यात आल्या. 22 मे रोजी आरबीआय गव्हर्नरने स्वतः सांगितले की आता 2000 रुपयांच्या नोटांचा उद्देश पूर्ण झाला आहे. सोबत इतर नोटांचे चलन पुरेसे आहे. तसेच, 2000 रुपयांच्या नोटा चलनात खूपच कमी आहेत आणि RBI ने 2019 पासून 2000 रुपयांच्या नोटांची छपाई बंद केली आहे. जे चलनात आहेत, त्यांचे आयुष्यही संपणार आहे. अशा स्थितीत अशा नोटा काढल्या जात आहेत.
2. सध्या आरबीआयकडून क्लीन नोट पॉलिसीबद्दल बरेच काही सांगितले जात आहे, शेवटी हे काय आहे?
आरबीआयच्या स्वच्छ नोट धोरणाचा अर्थ सामान्य लोकांना चांगल्या दर्जाचे चलन उपलब्ध करून देणे. देशातील लोकांना चांगले चलन देणे हे आमचे उद्दिष्ट आहे आणि 2,000 रुपयांच्या नोटा चलनातून बाद करण्याचे उद्दिष्टही स्वच्छ नोट धोरणामुळेच असल्याचे आरबीआय गव्हर्नर यांनी स्पष्ट केले.
3. 2000 च्या नोटा कायदेशीर निविदा राहतील का?
RBI सतत सांगत आहे की ते 2000 रुपयांच्या नोटा नक्कीच परत घेत आहेत, परंतु त्यानंतरही या संदर्भात दुसरा आदेश येईपर्यंत त्या कायदेशीर निविदा राहतील.
4. 2000 रुपयांच्या नोटांचा सामान्य व्यवहार करता येतो का?
आरबीआयने स्पष्ट केले आहे की ज्या व्यक्तीकडे 2000 रुपयांच्या नोटा आहेत, तो सामान्य व्यवहार करू शकतो, परंतु 2000 रुपयांच्या नोटा 30 सप्टेंबरपूर्वी बँकांमध्ये जमा कराव्या लागतील.
5. जर कोणाकडे 2000 रुपयांची नोट असेल, तर त्याने काय करावे?
ज्या लोकांकडे 2000 रुपयांची नोट आहे ते बँकेच्या शाखेत जाऊन ती त्यांच्या खात्यात जमा करू शकतात किंवा इतर नोटांमध्ये बदलून घेऊ शकतात. बँक नोटा बदलण्याची सुविधा सर्व बँकांमध्ये 30 सप्टेंबरपर्यंत उपलब्ध असेल. बँकांव्यतिरिक्त, लोक आरबीआयच्या 19 क्षेत्रीय कार्यालयांना भेट देऊन देवाणघेवाण करू शकतात.
6. 2000 रुपयांच्या नोटा जमा किंवा बदलल्या जाऊ शकतात यावर मर्यादा आहे का?
आरबीआयच्या म्हणण्यानुसार, कोणीही त्यांच्या जवळच्या बँकेच्या शाखेत जाऊन दहा 2000 रुपयांच्या नोटा म्हणजेच 20 हजार रुपयांपर्यंतच्या नोटा बदलून घेऊ शकता किंवा त्या त्यांच्या बँक खात्यात जमा करू शकतात.
7. बिझनेस करस्पॉन्डंटद्वारे 2000 च्या नोटा बदलल्या जाऊ शकतात का?
खातेदार 4000 रुपयांच्या मर्यादेपर्यंत बिझनेस करस्पॉन्डंटद्वारे दररोज 2000 च्या बँक नोटा बदलू शकतात.
8. एक्सचेंज सुविधा कोणत्या तारखेपासून उपलब्ध होईल?
23 मे 2023 पासून कोणत्याही बँकेच्या शाखेतून 2000 रुपयांच्या 10 नोटा घ्या आणि त्या बदलून घ्या. कोणालाही कोणतीही अडचण येणार नाही.
9. बँकेच्या शाखेत 2000 रुपयांच्या नोटा बदलून घेण्यासाठी बँकेचे ग्राहक असणे आवश्यक आहे का?
आरबीआयचे म्हणणे आहे की बिगर खातेदार कोणत्याही शाखेत जाऊन नोटा बदलू शकतात, जेव्हा तुम्ही या नोटा बँकेत जमा करण्याचा विचार करत असाल, तेव्हा खात्याची आवश्यकता असते.
10. तुम्हाला व्यवसायासाठी किंवा इतर कोणत्याही कामासाठी 2000 रुपयांची नोट हवी असेल तर तुम्ही काय कराल?
बँक खात्यात कोणत्याही निर्बंधाशिवाय ठेवी करता येतात. त्यानंतर तुम्ही इतर नोट्स काढू शकता.
11. एक्सचेंज सेवेसाठी बँकेला काही शुल्क द्यावे लागेल का?
2000 रुपयांच्या नोटांसाठी कोणतेही बदली शुल्क आकारले जाणार नसल्याचे आरबीआयने स्पष्ट केले आहे.
12. ज्येष्ठ नागरिक आणि दिव्यांगांसाठी विशेष व्यवस्था असेल का?
2000 रुपयांच्या नोटा बदलून घेण्यासाठी किंवा जमा करण्यासाठी येणाऱ्या ज्येष्ठ नागरिकांसाठी विशेष व्यवस्था असावी आणि कोणतीही अडचण येऊ नये, असे आरबीआय गव्हर्नरने स्वत: सांगितलेले आहे.
13. जर एखाद्याला 2000 रुपयांच्या नोटा ताबडतोब बदलता आल्या नाहीत, तर काही नुकसान होईल का?
संपूर्ण प्रक्रिया सुरळीत आणि लोकांसाठी सोयीस्कर बनवण्यासाठी, 2000 रुपयांच्या नोटा जमा करण्यासाठी किंवा बदलण्यासाठी पूर्ण चार महिन्यांचा कालावधी देण्यात आला आहे. दरम्यान, नोटा कोणत्याही दिवशी जमा किंवा बदलल्या जाऊ शकतात.
14. बँकेने 2000 रुपयांच्या नोटा जमा करण्यास किंवा बदलण्यास नकार दिल्यास?
बँकेने 2000 रुपयांची नोट बदलण्यास किंवा बदलण्यास नकार दिल्यास त्याच्या तक्रारीचीही तरतूद आहे. यासाठी तुम्ही संबंधित बँकेला भेटू शकता. तक्रार दाखल केल्यापासून 30 दिवसांच्या आत बँकेने प्रतिसाद न दिल्यास किंवा तक्रारदाराला बँकेने दिलेल्या उत्तराबाबत समाधानी नसल्यास, तक्रारदार रिझर्व्ह बँक – एकात्मिक लोकपाल योजनेअंतर्गत तक्रार दाखल करू शकतो.
15. 2000 रुपयांची नोट जमा करताना किंवा बदलताना मला कोणताही फॉर्म भरावा लागेल किंवा कोणतेही कागदपत्र दाखवावे लागेल का?
आरबीआय आणि एसबीआयने स्पष्ट केले आहे की 2000 रुपयांच्या नोटा बदलण्यापूर्वी किंवा जमा करण्यापूर्वी कोणताही फॉर्म भरण्याची किंवा कोणतीही कागदपत्रे दाखवण्याची गरज नाही.