सरकारने 2000 च्या गुलाबी नोटांचे चलन बंद केले आहे. याआधीही सरकारने 2016 मध्ये 500 आणि 1000 च्या नोटांचे चलन बंद केले होते. त्या काळाला लोकांनी नोटाबंदीचे नाव दिले होते. यावेळीही लोकांनी नोटांचे चलन थांबवण्यासाठी असेच नाव दिले आहे. मात्र, सरकारने तात्काळ 2000 च्या नोटांवर पूर्णपणे बंदी न आणून त्या बदलण्यासाठी लोकांना वेळ दिला आहे. त्यामुळे लोकांनी त्याला ‘मिनी नोटाबंदी’ असेही नाव दिले.
देशात पहिल्यांदाच 2016 मध्येच नोटाबंदी झाली, असे बहुतेकांना वाटते. पण नोटाबंदीचा इतिहास खूप जुना आहे. नोटाबंदी स्वातंत्र्याच्या आधीपासून झाली आहे. अनेक नोटा बाजारातून बाहेर पडल्या आहेत. देशात नोटाबंदी कधी आणि का झाली ते आम्ही तुम्हाला सांगणार आहोत.
1946 मध्ये पहिल्यांदा करण्यात आली नोटाबंदी
देशात पहिल्यांदाच, स्वातंत्र्याच्या एक वर्ष आधी नोटाबंदी झाली. त्यावेळी देशात 10 हजार रुपयांची नोटही चालत होती. त्यानंतर 12 जानेवारीला एके दिवशी गव्हर्नर जनरल सर आर्किबाल्ड वेव्हेल यांनी ब्रिटिश काळात सुरू केलेल्या 500, 1000 आणि 10 हजाराच्या नोटांचे चलन बंद केले. त्यामुळे देशात त्यावेळी फक्त 100 च्या नोटा चालत होत्या.
31 वर्षांनंतर पुन्हा नोटाबंदी
16 जानेवारी 1978 हा दिवस, त्यावेळी मोरारजी देसाई हे देशाचे चौथे पंतप्रधान होते. त्यानंतर त्यांनी पुन्हा एकदा मोठ्या नोटांचे चलन बंद करण्याचा निर्णय घेतला. 16 जानेवारी रोजी मोरारजी देसाई यांनी 1000, 5000 आणि 10 हजार रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून टाकल्या होत्या. काळ्या पैशाला आळा घालण्यासाठी हे पाऊल उचलल्याचे सरकारने म्हटले होते.
2016 मध्ये तिसऱ्यांदा नोटाबंदी
2016 मध्ये तिसऱ्यांदा मोदी सरकारच्या कार्यकाळात मध्यरात्री नोटाबंदी करण्यात आली. त्यावेळी पंतप्रधान मोदींनी 500 आणि 1000 रुपयांच्या नोटा तत्काळ प्रभावाने बंद केल्या होत्या. काळ्या पैशाला आळा घालण्यासाठी सरकारने हे महत्त्वाचे पाऊल उचलले होते. नोटाबंदीनंतर बाजारात नोटांची कमतरता भरून काढण्यासाठी सरकारने घाईघाईने 500 आणि 2000 च्या नव्या नोटा जारी केल्या. या नोटाबंदीला अनेकांनी विरोधही केला. मात्र हे प्रकरण सर्वोच्च न्यायालयात गेल्यानंतर सर्वोच्च न्यायालयाने त्यावर शिक्कामोर्तब केले.
पुन्हा मिनी नोटाबंदी
आता शुक्रवारी सरकारने अचानक जाहीर केले की 2000 ची गुलाबी मोठी नोट चलनातून बाहेर काढण्यात येत आहे. या अजूनही काही काळ कायदेशीर निविदा आहेत तरी. जर तुम्हाला या नोटा बदलायच्या असतील तर तुम्ही त्या 23 मे ते 30 सप्टेंबरपर्यंत बदलू शकता. तुम्ही एका दिवसात किमान 10 नोटा बदलू शकता म्हणजेच 20 हजार रुपयांच्या. लोकांनी या निर्णयाला मिनी नोटाबंदी असे नाव दिले आहे.