26 जानेवारी रोजी देश आपला 74 वा प्रजासत्ताक दिन साजरा करण्यासाठी सज्ज झाला आहे. 1950 मध्ये या दिवशी भारतीय राज्यघटना लागू झाली आणि देश एक लोकशाही राष्ट्र बनला. लोकशाही देशात नागरिकांना अनेक अधिकार मिळतात आणि त्याचबरोबर नागरिकांच्या काही जबाबदाऱ्याही असतात. स्वातंत्र्यदिन असो वा प्रजासत्ताक दिन, खासगी वाहनांवर राष्ट्रध्वजाचे दर्शन सहसा रस्त्यांवर पाहायला मिळते. तसे पाहता, संविधानाच्या कलम 19 नुसार देशाच्या प्रत्येक नागरिकाला राष्ट्रध्वज तिरंगा फडकवण्याचा अधिकार आहे. पण ते वाहनात चुकीच्या पद्धतीने बसवल्यास ते मोठ्या अडचणीत येऊ शकतात.
देशभक्तीच्या उत्साहात, लोक हे विसरतात की तिरंग्याबाबत काही नियम आहेत आणि तो कुठेही फडकवता येत नाही. क्वचितच कोणाला आठवत असेल की असे कृत्य हा भारतीय राष्ट्रीय ध्वज संहितेनुसार दंडनीय गुन्हा आहे, आणि गुन्हा दाखल केल्यास तुरुंगवास होऊ शकतो आणि तीन वर्षांपर्यंत शिक्षा होऊ शकते. हा दंडनीय गुन्हा का आहे, याची कारणे आम्ही तुम्हाला येथे सांगत आहोत.
भारतीय ध्वज संहितेचा नियम आहे की केवळ काही घटनात्मक प्रमुखांना त्यांच्या वाहनांवर राष्ट्रध्वज फडकवण्याचा विशेष विशेषाधिकार आहे. या मान्यवरांमध्ये भारताचे राष्ट्रपती आणि उपराष्ट्रपती, राज्यपाल आणि लेफ्टनंट गव्हर्नर, पंतप्रधान आणि इतर कॅबिनेट मंत्री, मुख्यमंत्री आणि राज्य कॅबिनेट मंत्री यांचा समावेश आहे. इतरांमध्ये लोकसभा आणि राज्यसभेचे सभापती, उपसभापती, सभापती आणि उपसभापती, विधानसभा आणि परिषदांचे अध्यक्ष, भारताचे मुख्य न्यायाधीश, सर्वोच्च न्यायालयाचे न्यायाधीश, उच्च न्यायालयांचे मुख्य न्यायाधीश आणि न्यायाधीश आणि भारतीय मिशनच्या पदांचे प्रमुख यांचा समावेश आहे.
नागरिकांना घरोघरी तिरंगा फडकावून किंवा हातात घेऊन त्यांचा राष्ट्रीय उत्साह दाखवण्याची परवानगी आहे. मात्र खाजगी वाहनांवर चुकीच्या पद्धतीने तिरंगा फडकवणे हा गुन्हा आहे. भारतीय ध्वज संहितेचे उल्लंघन हे राष्ट्रीय सन्मानाचा अपमान प्रतिबंधक कायदा, 1971 अंतर्गत दंडनीय आहे. कलम 3.23 मध्ये राष्ट्रध्वजाच्या प्रदर्शनाचा गैरवापर कसा होतो याच्याशी संबंधित आहे, त्यात असे नमूद केले आहे की, ध्वज वाहन, ट्रेन किंवा बोटीच्या वरच्या बाजूला आणि मागील बाजूस लावला जाऊ नये.
कलम 3.12 अन्वये राष्ट्रीय ध्वजाच्या योग्य प्रदर्शनाची पद्धत सांगितली आहे, असे नमूद केले आहे की, जेव्हा ध्वज एका मोटारीवर एकटा फडकवला जातो, तेव्हा तो एका कर्मचाऱ्याकडून फडकवला जाईल, जो बोनेटच्या समोरच्या मध्यभागी किंवा कारच्या समोर उजव्या बाजूला या दोन्हीमध्ये घट्टपणे जोडलेला असावा.