वाढते कर्ज, कमी होत चाललेला परकीय चलन साठा, राजकीय अस्थिरता आणि जीडीपीमध्ये झालेली प्रचंड घसरण यांचा सामना करणाऱ्या पाकिस्तानची आर्थिक स्थिती दिवसेंदिवस बिकट होत चालली आहे. देशात रोजगार नाही. काही दिवसांपूर्वी, सुमारे 30,000 विद्यार्थी पोलीस भरतीच्या केवळ 1,167 रिक्त जागांसाठी परीक्षा देण्यासाठी आले होते, ज्यांची इस्लामाबादच्या स्टेडियममध्ये बसण्याची व्यवस्था करण्यात आली होती.
दरम्यान पाकिस्तान आपले दूतावास अमेरिकेला विकण्याच्या तयारीत आहे यावरून शेजारील देशाच्या आर्थिक संकटाचा अंदाज येऊ शकतो. पाकिस्तानची अवस्था अशी झाली आहे की इथल्या लोकांना मुलभूत सुविधाही मिळत नाहीत आणि मिळत असल्या तरी त्याची किंमत सर्वसामान्यांपेक्षा जास्त आहे. काही ठिकाणी एलपीजी सिलिंडरची किंमत 10,000 रुपयांच्या जवळपास आहे. तर गेल्या काही दिवसांत पाकिस्तानातील अनेक मॅरेज हॉल, मार्केट आणि इतर काही व्यवसाय बंद करावे लागले.
तिजोरीवरील सततचा वाढता बोजा हलका करण्यासाठी आणि या समस्येतून सुटका करण्यासाठी पंतप्रधान शाहबाज शरीफ यांच्या सरकारनेही घाईघाईने अनेक पावले उचलली आहेत.
काय आहे बिघडलेल्या आर्थिक संकटामागील कारण
परकीय चलनाचा प्रचंड तुटवडा : पाकिस्तानमध्ये परकीय चलनाच्या साठ्याची मोठी कमतरता आहे. येथील चलन साठ्यात US$ 6.7 बिलियनची घट झाली आहे. दरम्यान, चीननेही पाकिस्तानमधील गुंतवणूक कमी केली आहे, त्यामुळे सहकार्यही कमी झाले आहे. देशाचे राजकारणही ढासळत असून, त्याचा परिणाम देशाच्या अर्थव्यवस्थेवर झाला आहे.
ऊर्जा संकटामुळे समस्या वाढल्या
पाकिस्तान सरकारने वीज बचतीसाठी अनेक पावले उचलली आहेत. त्यापैकी एकाने रात्री 8.30 वाजेपर्यंत बाजारपेठा बंद ठेवण्याचे आदेश दिले आहेत. त्याच वेळी, विवाह हॉल आणि मॉल्स बंद करण्याची ही वेळ मर्यादा 10 वाजेपर्यंत मर्यादित करण्यात आली आहे.
याशिवाय जुलै 2023 पर्यंत इलेक्ट्रिक पंखे आणि बल्बचे उत्पादन बंद करण्यात आले आहे. या योजनेंतर्गत फेब्रुवारी आणि जुलैपासून ऊर्जा-अकार्यक्षम बल्ब आणि पंख्यांच्या निर्मितीवरही बंदी घालण्यात आली आहे. वीज बचत करण्यासाठी मंत्रालयाकडून सर्व सरकारी बैठका दिवसभरात घेतल्या जातील असे सांगण्यात आले आहे. पथदिवे बंद करण्यात आले आहेत.
पाकिस्तानमध्ये गरिबी सातत्याने वाढत आहे. आंतरराष्ट्रीय गरिबी निर्देशांकात, मागील वर्षाच्या तुलनेत 2022 मध्ये दारिद्र्य दरात 35.7 टक्क्यांची वाढ नोंदवण्यात आली आहे. जगातील सर्वात गरीब देशांच्या यादीत पाकिस्तान 116 देशांपैकी 92 व्या स्थानावर पोहोचला आहे.
पाकिस्तानमधील कर्मचाऱ्यांना वेळेवर पगारही मिळत नाही. सर्वात वाईट स्थिती रेल्वे क्षेत्राची आहे. सेवानिवृत्त कर्मचाऱ्यांना सुमारे २५ अब्ज रुपयांची ग्रॅच्युइटी रेल्वे देऊ शकलेली नाही. एवढेच नाही तर पगार देण्यासाठी पुरेसे पैसे नाहीत. या कर्मचाऱ्यांचे पगार आणि पेन्शनही वेळेवर मिळत नाही. अन्नधान्य महागाई दर वर्षी 35.5 टक्क्यांनी वाढली आहे, तर डिसेंबरमध्ये पाकिस्तानमधील वाहतुकीच्या किमती 41.2 टक्क्यांनी वाढल्या आहेत.
गेल्या वर्षी कसे होते
2022 हे वर्ष पाकिस्तानसाठी अर्थव्यवस्था आणि व्यापाराच्या दृष्टीने सर्वात वाईट वर्ष ठरले आहे. 2022 मध्ये आर्थिक मंदीचा फटका बसणाऱ्या क्षेत्रांमध्ये वस्त्रोद्योग आणि त्याच्याशी संलग्न क्षेत्रे, कृषी, आयात साहित्य-आधारित उद्योग आणि ऑटोमोबाईल्स यांचा समावेश आहे, ज्यामुळे पाकिस्तानमध्ये बेरोजगारीची मोठी लाट आणि नोकऱ्या कमी झाल्या.
अमेरिकन डॉलरच्या तुलनेत पाकिस्तानचे चलन किमान 49.31 रुपयांपर्यंत घसरले आणि व्याजदर किमान 16 टक्क्यांपर्यंत वाढला, जो 1998-1999 नंतरचा उच्चांक आहे. चलनवाढीचा दर सुमारे 30 ते 40 टक्के आहे तर ग्राहक किंमत निर्देशांक (CPI) सध्या सुमारे 25 टक्के आहे. शिवाय, चालू आर्थिक वर्ष, FY2023 च्या पहिल्या पाच महिन्यांत संवेदनशील किंमत निर्देशांक (SPI) 28 टक्के राहण्याची अपेक्षा आहे. व्यापारी समुदायाने 2022 हे वर्ष पाकिस्तानच्या अर्थव्यवस्थेसाठी सर्वात वाईट कामगिरी करणारे वर्ष असल्याचे म्हटले आहे.