नवी दिल्ली – देशात दुधाचे भाव वाढत आहेत. जगातील सर्वाधिक दूध वापरणाऱ्या देशात दुधाच्या दरात वाढ झाल्याने सर्वसामान्यांचे घरचे बजेट बिघडणे स्वाभाविक आहे. दुधाचे उत्पादन आणि विक्री करणाऱ्या कंपन्या आता त्यांच्या किंमतीचा बोजा ग्राहकांवर टाकू लागल्या आहेत. या आठवड्यात अमूल आणि मदर डेअरी या दोन्ही कंपन्यांनी दुधाच्या दरात प्रतिलिटर 2 रुपयांची वाढ केली आहे. यंदा दुधाचे दर दुपटीने वाढले आहेत. याआधी 2019 मध्ये दुधाचे भाव वाढले होते. देशात दुधाचे भाव का वाढत आहेत ते समजून घेऊया. येत्या काळात लोकांना काही दिलासा मिळेल की नाही?
का महाग होत आहे दूध ?
दुग्धोत्पादन आणि दुग्ध व्यवसायाचे कामकाज दिवसेंदिवस महाग होत असल्याचे दुग्धशाळा आणि सहकारी संस्थांचे म्हणणे आहे. गेल्या काही महिन्यांपासून जनावरांच्या चाऱ्याच्या किमतीत झपाट्याने वाढ झाली आहे. मका, गहू आणि सोयाबीनच्या किमती गेल्या वर्षभरात 20 टक्क्यांपर्यंत वाढल्या आहेत. महागाईचा सामना करण्यासाठी, दूध उत्पादकांना त्यांचा वाढलेला खर्च भारतातील ग्राहकांना देण्याशिवाय पर्याय उरला नाही. यासंदर्भात अमूल या दूध विक्री कंपनीचे म्हणणे आहे की, उत्पादन खर्चात वाढ झाल्यामुळे त्या ज्या सहकारी संस्थांकडून दूध घेतात, त्या शेतकऱ्यांच्या दुधाचे दर दरवर्षी आठ ते नऊ टक्के दराने वाढवतात. दुसरीकडे मदर डेअरीचे म्हणणे आहे की, गेल्या चार ते पाच महिन्यांत कच्च्या दुधाच्या दरात 10 ते 11 टक्क्यांनी वाढ झाली आहे.
दुधाच्या मागणीत वाढ झाल्याचाही होत आहे का भावावर परिणाम ?
देशात कोरोना लसीकरण यशस्वी झाल्यानंतर कार्यालये, शाळा आणि इतर संस्था मोठ्या प्रमाणात पुन्हा सुरू झाल्या आहेत. निर्बंध कमी झाल्यामुळे हॉटेल्स आणि रेस्टॉरंटमध्येही दुधाची मागणी वाढली आहे, कारण आता लोक घराबाहेर पडून कोरोनाच्या काळात पूर्वीसारखे खाणे-पिऊ लागले आहेत. गेल्या दोन-तीन तिमाहीत दुधाच्या मागणीत मोठी वाढ झाली आहे. याचा परिणाम दुधाच्या दरावरही झाला आहे. तज्ज्ञांच्या मते, जागतिक बाजारपेठेतील दुधाच्या किमतीचा परिणाम देशांतर्गत बाजारावरही होत आहे. लोक दूध आणि त्याच्या उत्पादनांच्या निर्यातीत रस घेऊ लागले आहेत. या परिस्थितीमुळे दुधाच्या दरावर दबाव वाढला आहे.
घाऊक महागाई कमी झाल्याचा दुधावर परिणाम झाला नाही का?
जुलै महिन्यात घाऊक महागाई 13.93 टक्क्यांवर आली आहे. खरं तर, जर आपण दूध आणि त्याच्या उत्पादनांबद्दल बोललो, तर या प्रकरणात जुलै महिन्यात घाऊक महागाई दर 5.45% होता, जो जून महिन्यात 6.35% होता. पण तरीही फेब्रुवारी महिन्याच्या तुलनेत तो खूप जास्त आहे. दुसरीकडे, कंपन्यांनी भारतातील ग्राहकांना त्यांची किंमत देण्यास सुरुवात केली आहे. मागणीत झालेली वाढ हेही दुधाचे दर वाढण्याचे कारण आहे. त्याच वेळी, दूध विक्री कंपनी अमूलचे म्हणणे आहे की दुधाच्या दरात अद्याप चार टक्क्यांपेक्षा कमी आहे, तर खाद्यपदार्थांच्या महागाईचा दर आठ ते नऊ टक्क्यांच्या आसपास आहे.
दुधाच्या वाढलेल्या दरातून कधी मिळणार दिलासा ?
सप्टेंबर ते फेब्रुवारीपर्यंत दुधाचे उत्पादन वाढते. याला फ्लश सीझन म्हणतात. या महिन्यात दुधाचे उत्पादन सर्वाधिक आहे. या महिन्यांत जनावरांसाठी हिरवे अन्न आणि पाणी मुबलक प्रमाणात उपलब्ध असते. त्याचा दुधाच्या उत्पादनावर सकारात्मक परिणाम होतो. सप्टेंबर ते फेब्रुवारीदरम्यान दूध उत्पादकांसाठी सर्व काही सुरळीत राहिल्यास ग्राहकांना दूध दरात काहीसा दिलासा मिळू शकतो.
दूध महाग झाल्याने ग्राहकांवर काय होईल परिणाम ?
आधीच महागाईने झगडत असलेल्या सर्वसामान्यांसाठी दुधाचे दर वाढणे ही नवी समस्या आहे. साहजिकच आता त्यांना दुधावर पूर्वीपेक्षा जास्त खर्च करावा लागणार आहे. भारत हा दुधाचा सर्वात मोठा ग्राहक आहे आणि जुलैपासून आतापर्यंत दूध उत्पादक आणि विपणन कंपन्यांनी दुधाच्या दरात 5% ते 8% वाढ केली आहे. अमूलने म्हटले आहे की, दरवाढीच्या पहिल्या काही दिवसांमध्ये त्याचा दुधाच्या वापरावर निश्चितच परिणाम झाला होता, परंतु आता हळूहळू सर्व गोष्टी पूर्वपदावर येत आहेत. दुधाच्या वाढलेल्या किमतीचा परिणाम दुधावर आधारित उत्पादने बनवणाऱ्या कंपन्यांच्या कामकाजावर होत असल्याचे स्पष्ट करा. साहजिकच त्यांचा खर्च वाढला आहे. अशा परिस्थितीत चीज, दही, मिठाई, बेकरी उत्पादने इत्यादी संबंधित उत्पादनांच्या किमतीही वाढू शकतात.