अहवालात खुलासा : जगातील जवळपास निम्म्या नद्या आहेत दूषित, भारतातील यमुना आणि कृष्णा नद्यांमध्ये सापडलेले काही अंश


नवी दिल्ली – जगातील निम्म्याहून अधिक नद्या औषधांमुळे दूषित होत आहेत. नद्यांमधील औषधांमुळे वाढते प्रदूषणही भयावह आहे, कारण या प्रदूषणाचा अप्रत्यक्षपणे करोडो लोकांच्या जीवनावर परिणाम होऊ शकतो.

‘जर्नल एन्व्हायर्नमेंटल टॉक्सिकॉलॉजी अँड केमिकल’मध्ये प्रकाशित झालेल्या अभ्यासानुसार या नद्यांचे ४३.५ टक्के पाणी औषधांमुळे दूषित झाले आहे. यूकेच्या यॉर्क विद्यापीठातील सर्वोच्च अलेजांद्रा बुजस-मनरॉय यांच्या नेतृत्वाखाली केलेल्या अभ्यासात, संशोधकांनी 104 देशांतील 1,052 नमुन्यांचे विश्लेषण केले. यामध्ये, 23 वेगवेगळ्या औषधांचे कॉम्बिनेशन सुरक्षित मानले गेलेल्या पातळीपेक्षा जास्त पातळीवर आढळले.

भारताची स्थिती
या वर्षीच्या फेब्रुवारीतील अहवालानुसार भारतासारख्या निम्न मध्यम उत्पन्न असलेल्या देशांतील नद्यांमध्ये औषधी प्रदूषणाचे सर्वाधिक प्रमाण आढळून आले आहे. विल्किन्सन आणि त्यांच्या सहकाऱ्यांनी, इंडियन इन्स्टिट्यूट ऑफ टेक्नॉलॉजी, दिल्ली आणि हैदराबादच्या शास्त्रज्ञांसह, दिल्लीतील यमुना नदी आणि हैदराबादमधील कृष्णा आणि मुसी नद्यांसह 104 देशांतील 258 नद्यांमधील 1,052 नमुन्यांमधील 1,052 नमुन्यांमधील औषधांच्या एकाग्रतेचे विश्लेषण केले. या अभ्यासात कॅफीन, निकोटीन, पॅरासिटामॉल आणि निकोटीन, ही चार औषधे आढळून आली.

प्राणघातक सुपरबग वाढण्याची धमकी
सरोवरातील अभ्यासातून असे दिसून आले आहे की गर्भनिरोधक गोळ्या आणि इतर कृत्रिम इस्ट्रोजेन हार्मोन्स यांसारखी औषधे त्यातील पाण्याला उच्च पातळीपर्यंत दूषित करतात. शास्त्रज्ञांना भीती वाटते की वातावरणात प्रतिजैविक संयुगेची उपस्थिती औषध-प्रतिरोधक जीवाणूंच्या निर्मितीस हातभार लावत आहे, ज्यामुळे प्राणघातक सुपरबग्सच्या प्रसारास धोका आहे.

तणाव, ऍलर्जी, वेदना आराम आणि ताकद वाढवणाऱ्या औषधांचे अंश सापडले
अभ्यासादरम्यान, नदीच्या पाण्यात तणाव, ऍलर्जी, स्नायू कडक होणे, वेदना कमी करणारे आणि शक्ती वाढवणारी औषधे आढळून आली आहेत. मिरगीसाठी वापरण्यात येणारे औषध कार्बामाझेपिन हे ब्रिटीश नद्यांमधील जवळपास 70 टक्के पाणी आहे, एकट्या ब्रिटनमध्ये चाचणी केलेल्या 54 नमुन्यांमध्ये अशा 50 औषधांच्या खुणा आढळल्या. अभ्यासानुसार, 43 टक्के नदीच्या नमुन्यांपैकी केवळ 23 टक्के नमुने सुरक्षित नमुने आहेत.