मुंबई – सध्या शिवसेनेत बंडखोरीमुळे दोन गट पडले आहेत. एक म्हणजे उद्धव ठाकरे आणि दुसरा एकनाथ शिंदे यांचा गट. दोघेही स्वतःला सच्चा शिवसैनिक आणि बाळासाहेब ठाकरे यांचे पक्के समर्थक असल्याचे सांगत आहेत. दोन दिवसांपूर्वी एकनाथ शिंदे यांचे वक्तव्यही समोर आले होते. त्यात ते म्हणाले होते की, मला सतत बंडखोर म्हटले जात आहे, जे पूर्णपणे चुकीचे आहे. आम्ही बाळासाहेब ठाकरेंचे सच्चे भक्त असून आम्हीच खरे शिवसैनिक आहोत.
शिंदे यांनीही एक ट्विट केले आहे. त्यात त्यांनी लिहिले की, आम्ही बाळासाहेबांचे कट्टर शिवसैनिक आहोत. आम्ही सत्तेसाठी फसवणूक केली नाही आणि करणारही नाही. या वक्तव्यावर उद्धव ठाकरेंचेही प्रत्युत्तर आले. ते म्हणाले, शिवसेना जशी बाळसाहेबांच्या काळात होती ती आजही तशीच आहे.
यावर अनेक प्रश्न उपस्थित झाले आहेत. या सगळ्यात बाळासाहेब ठाकरेंची शिवसेना कशी होती? त्याची सुरुवात कशी झाली? मराठी माणुस बोलत ते हिंदुहृदयसम्राट कसे झाले? बाळासाहेब ठाकरे आणि उद्धव ठाकरे यांच्या शिवसेनेत काही फरक आहे का? जाणून घेऊया…
कशी झाली शिवसेनेची सुरुवात ?
19 जून 1966 या दिवशी बाळासाहेब ठाकरे यांनी शिवसेना या नव्या राजकीय पक्षाची पायाभरणी केली होती. शिवसेना स्थापन होण्यापूर्वी बाळसाहेब ठाकरे हे एका इंग्रजी वृत्तपत्रात व्यंगचित्रकार होते. मराठी भाषिकांसाठी वेगळ्या राज्याच्या मागणीसाठी त्यांच्या वडिलांनी आंदोलन केले होते.
बॉम्बे (आता मुंबई) मध्ये इतर राज्यातून लोकांची वाढती संख्या पाहता बाळासाहेबांनी ‘मार्मिक’ नावाचे मासिकही सुरू केले. बाळासाहेबही या विषयावर मासिकात भरपूर लिहायचे. शिवसेना स्थापनेच्या वेळी बाळासाहेब ठाकरे यांनी ‘ऐंशी टक्के समाजकारण, वीस टक्के राजकारण’ असा नारा दिला होता. म्हणजेच 80 टक्के समाजकारण आणि 20 टक्के राजकारण.
याचे कारण होते. म्हणजेच मुंबईत मराठींची संख्या जास्त होती, पण नोकरी, व्यापार आणि नोकरीत गुजराती आणि दक्षिण भारतीयांचे वर्चस्व होते. तेव्हा मराठी माणसांच्या सगळ्या नोकऱ्या दक्षिण भारतीय घेतात असा दावा बाळासाहेबांनी केला. याविरोधात त्यांनी आंदोलन सुरू करत ‘पुंगी बजाओ और लुंगी हटाओ’चा नारा दिला.
हा काळ तो होता जेव्हा शिवसेनेची संपूर्ण महाराष्ट्रात मजबूत ओळख होती. बाळासाहेब ठाकरे मराठी माणसाबद्दल बोलत असत. त्या काळात अमराठींवर अनेक हल्ले झाले. मात्र, तोपर्यंत संपूर्ण महाराष्ट्राच्या राजकारणावर शिवसेनेने आपली छाप सोडली होती.
यासोबतच शिवसेनेने आपल्या विचारधारेत मराठी माणसांसोबत हिंदुत्वाचाही समावेश केला. तोपर्यंत 80 आणि 90 चे युग सुरू झाले होते. संपूर्ण देशात राम मंदिराच्या राजकारणावरून वातावरण तापले होते. यात शिवसेना चांगलीच सक्रिय होती.
हिंदुत्वाच्या जोरावर राजकारणात निर्माण केले नवे स्थान
1987 मध्ये मुंबईतील विलेपार्ले विधानसभेच्या पोटनिवडणुकीत शिवसेनेने पहिल्यांदा ‘गर्व से कहो हम हिंदू हैं’चा नारा दिला होता. हिंदुत्वाच्या नावावर मते मागितल्याबद्दल निवडणूक आयोगाने ठाकरे यांचा सहा वर्षांसाठी मतदानाचा हक्क काढून घेतला होता. शिवसेनेची ही पहिलीच विधानसभा निवडणूक होती.
1989 च्या लोकसभा निवडणुकीपूर्वी भाजप आणि शिवसेनेची युती पहिल्यांदाच झाली होती. त्यानंतर ही युती बराच काळ टिकली. 1990 च्या विधानसभा निवडणुकीत शिवसेनेने 183 जागा लढवून 52 जागा जिंकल्या, तर भाजपने 104 पैकी 42 जागा जिंकल्या. त्यानंतर शिवसेनेचे मनोहर जोशी विरोधी पक्षनेते झाले.
यानंतर 1995 मध्ये भाजप-शिवसेनेने पुन्हा निवडणूक लढवली. शिवसेनेचे 73, भाजपचे 65 उमेदवार विजयी होऊन विधानसभेत पोहोचले. दोघांच्या युतीने सरकार स्थापन केले आणि शिवसेनेचे मनोहर जोशी मुख्यमंत्री झाले, तर भाजपचे गोपीनाथ मुंडे उपमुख्यमंत्री झाले. 2004 च्या निवडणुकीत शिवसेनेला 62 तर भाजपला 54 जागा मिळाल्या होत्या.
त्यानंतर शिवसेनेलाही भाजपने मागे टाकले
महाराष्ट्रात सर्वसाधारणपणे शिवसेना हा नेहमीच मोठा पक्ष राहिला आहे, तर भाजप हा छोटा पक्ष होता. पण 2009 मध्ये उलटच घडले. त्यानंतर दोन्ही पक्षांच्या जागा कमी झाल्या, पण भाजपला पहिल्यांदाच शिवसेनेपेक्षा जास्त जागा मिळाल्या. त्यानंतर भाजपने 46 तर शिवसेनेने 45 जागा जिंकल्या.
17 नोव्हेंबर 2012 रोजी बाळासाहेब ठाकरे यांचे निधन झाले. उद्धव ठाकरेंनी शिवसेनेची सूत्रे हाती घेतली. त्यानंतर शिवसेना आणि भाजपमधील अंतरही वाढले आहे. ही गोष्ट आहे 2014 ची. 1989 नंतर जेव्हा दोन्ही पक्ष पहिल्यांदा वेगळे झाले. शिवसेनेने सर्व 288 जागा लढवल्या, मात्र शिवसेनेला केवळ 63 जागा मिळाल्या. त्याचवेळी भाजपचे 122 उमेदवार विजयी होऊन विधानसभेत पोहोचले. निकालानंतर दोन्ही पक्षांमध्ये पुन्हा युती झाली आणि भाजपचे देवेंद्र फडणवीस मुख्यमंत्री झाले.
त्यानंतर 2019 आले. त्यानंतर लोकसभा निवडणुकीसाठी दोन्ही पक्षांनी युती केली. भाजपने 25 तर शिवसेनेने 23 जागांवर निवडणूक लढवली होती. भाजपला पूर्ण बहुमत मिळाले. मग शिवसेनेच्या कोट्यातील एका खासदाराला मंत्री करण्यात आले. मात्र, काही दिवसांनी विधानसभेची निवडणूक झाली. भाजपने 105 आणि शिवसेनेने 56 जागा जिंकल्या. मग शिवसेना पक्षप्रमुखांनी अडीच वर्षांच्या सरकारचा फॉर्मेट दिला.
म्हणजे भाजपचा अडीच वर्षे आणि शिवसेनेचा अडीच वर्षे मुख्यमंत्री असेल. मात्र, भाजपने ही ऑफर धुडकावून लावल्याने दोघांमधील युती पुन्हा तुटली. नंतर शिवसेना पक्षप्रमुख उद्धव ठाकरे यांनी काँग्रेस अध्यक्षा सोनिया गांधी आणि राष्ट्रवादीचे अध्यक्ष शरद पवार यांच्याशी चर्चा करून युती केली आणि उद्धव ठाकरे मुख्यमंत्री झाले.