भारतीय लेखिका गीतांजली श्री यांची हिंदी कादंबरी ‘रेत की समाधी’ या इंग्रजी अनुवादित ‘टॉम्ब ऑफ सॅन्ड’ला यंदाचा बुकर पुरस्कार मिळाला आहे. अमेरिकन लेखिका-चित्रकार डेझी रॉकवेल यांनी या कादंबरीचा इंग्रजीत टॉम्ब ऑफ सॅंड या नावाने अनुवाद केला. ही कादंबरी आंतरराष्ट्रीय बुकर पुरस्काराच्या यादीत समाविष्ट करण्यात आलेल्या जगातील 13 पुस्तकांमध्ये होती. टॉम्ब ऑफ सॅन्ड हे बुकर जिंकणारे पहिले हिंदी भाषेतील पुस्तक आहे. कोणत्याही भारतीय भाषेत पुरस्कार मिळवणारे हे पहिले पुस्तक आहे.
हा पुरस्कार जिंकल्यानंतर उत्तर प्रदेशातील मैनपुरी येथील गीतांजली श्रींनी सांगितले की, त्या खूप आनंदी आहेत. आनंद व्यक्त करताना त्या म्हणाल्या “मी कधीच बुकरचे स्वप्नही पाहिले नव्हते. मी आश्चर्यचकित झाले आहे, मी हे करू शकेन असे मला कधीच वाटले नव्हते.” गीतांजली श्री यांनी आतापर्यंत तीन कादंबऱ्या आणि कथासंग्रह लिहिले आहेत. त्यांच्या कादंबऱ्या आणि कथासंग्रह इंग्रजी, जर्मन, सर्बियन, फ्रेंच आणि कोरियन भाषांमध्ये अनुवादित झाले आहेत.
डेझी रॉकवेल यांनी इंग्रजीत भाषांतरित केले आहे, या कादंबरीची मुख्य पात्र एक 80 वर्षांची स्त्री आहे. दोघांनाही बक्षीसासाठी £50,000 ($63,000) देण्यात आले आहेत, जे दोघांमध्ये समान प्रमाणात विभागले जातील. गीतांजली नवी दिल्लीत राहते, तर रॉकवेल व्हरमाँटमध्ये राहते.
या पुस्तकाबरोबरच जगभरातील 13 पुस्तके पुरस्काराच्या शर्यतीत होती. अनुवादक फ्रँक वाईन, ज्यांनी परिक्षकांच्या पॅनेलचे अध्यक्षपद भूषवले, म्हणाले की परिक्षकांनी बऱ्याच उत्कट वादविवादानंतर बहुमताने ‘टॉम्ब ऑफ सॅन्ड’ या शीर्षकाला मत दिले. ते म्हणाले की, ही भारत आणि फाळणीची चमकदार कादंबरी आहे, ज्याची मंत्रमुग्धता, करुणा तरुण वय, स्त्री-पुरुष, कुटुंब आणि राष्ट्र अशा अनेक आयामांच्या पलीकडे आहे. वाईन म्हणाली की, तिला अत्यंत क्लेशकारक घटनांचा सामना करावा लागला, तरीही हे एक विलक्षण अविश्वसनीय पुस्तक आहे.
1947 मध्ये भारत आणि पाकिस्तानच्या फाळणीनंतर पती गमावलेल्या 80 वर्षीय वृद्ध विधवेची ही कादंबरी कथा सांगते. त्यानंतर ती डिप्रेशनमध्ये जाते. खूप संघर्षानंतर ती तिच्या नैराश्यावर मात करते आणि फाळणीच्या वेळी मागे राहिलेल्या भूतकाळाला तोंड देण्यासाठी पाकिस्तानला जाण्याचा निर्णय घेते.
यूके किंवा आयर्लंडमध्ये प्रकाशित झालेल्या कादंबरीच्या अनुवादासाठी दरवर्षी आंतरराष्ट्रीय बुकर पुरस्कार दिला जातो. हे इंग्रजी भाषेतील काल्पनिक कथांसाठी बुकर पुरस्काराच्या संयोगाने चालवले जाते. इतर भाषांमधील काल्पनिक कथांना प्रोत्साहन देण्यासाठी या पुरस्काराची स्थापना करण्यात आली.