मथुरा – मथुरेत भगवान श्री कृष्णाच्या जन्मस्थानावर बांधलेल्या मंदिरात इतिहासाचे अनेक पैलू आहेत. हे मंदिर केवळ औरंगजेबाने मुघल राजवटीतच नाही तर त्यापूर्वी महमूद गझनवी आणि सिकंदर लोदी यांनीही पाडले होते. येथे उपस्थित असलेल्या मौल्यवान संपत्तीची लूट करण्यात आली. हे मंदिर तीन वेळा पाडून चार वेळा पुन्हा बांधण्यात आले. मंदिराच्या आवारात लावलेल्या फलकावरही तो तोडण्याचा आणि बनवल्याचा उल्लेख सध्या नोंदवला गेला आहे.
अयोध्या आणि काशीसह मंदिरांजवळ बांधलेल्या मशिदींमुळेही मथुरा प्रसिद्ध आहे. येथे श्री कृष्ण जन्मस्थान आणि शाही ईदगाह मशिदीला एकच भिंत आहे. असे म्हणतात की सुमारे 5300 वर्षांपूर्वी कंसाचा तुरुंग मल्लपुरा भागातील कटरा केशव देव येथे होता. याच तुरुंगात भगवान श्रीकृष्णाचा जन्म झाला. हे ठिकाण भगवान श्रीकृष्णाचे जन्मस्थान मानले जाते. इतिहासकारांच्या मते येथे बांधलेली मंदिरे परकीय मुस्लिम आक्रमकांनी लुटली आणि तोडली.
इतिहास तज्ज्ञ डॉ. राजेश शर्मा यांनी सांगितले की, भगवान श्रीकृष्णाचे पणतू बजरनाभ यांनी त्यांच्या कुलदेवतेच्या स्मरणार्थ येथे मंदिर बांधले होते. याचे पुरावे येथे सापडलेल्या शिलालेखांवरून मिळाले आहेत. षोडशांच्या राज्यात वसु नावाच्या व्यक्तीने श्रीकृष्णाच्या जन्मस्थानावर मंदिर, तोरण आणि वेदिका बांधली होती. सम्राट विक्रमादित्यच्या कारकिर्दीत येथे 400 AD मध्ये मंदिर बांधले गेले.
श्रीकृष्णाच्या जन्मस्थानी भव्य मंदिर होते. त्यावेळी मथुरा हे संस्कृती आणि कलेचे महान केंद्र म्हणून प्रसिद्ध होते. उत्खननात सापडलेल्या संस्कृत शिलालेखानुसार इसवी सन 1150 मध्ये राजा विजयपाल देव यांच्या काळात श्रीकृष्णाच्या जन्मस्थानावर नवीन मंदिर बांधण्यात आले. त्यांनी भव्य आणि भव्य मंदिर बांधले होते. सिकंदर लोदीच्या काळात हे मंदिर नष्ट झाले.
डॉ. शर्मा यांनी सांगितले की, यानंतर जहांगीरच्या काळात ओरछा येथील राजा वीरसिंह देव बुंदेला यांनी या ठिकाणी मंदिर बांधले. 1669 मध्ये औरंगजेबाने हे मंदिर पाडले. त्याच्या एका भागावर ईदगाह मशीद बांधण्यात आली होती. श्री कृष्ण जन्मस्थान सेवा संस्थानचे विशेष कर्तव्य अधिकारी विजय बहादूर यांनी सांगितले की, वरील इतिहासाशी संबंधित एक फलक श्री कृष्ण जन्मस्थान परिसरात लावण्यात आला आहे. येथे येणाऱ्या भाविकांचे लक्ष असते.