प्रयागराज – ‘धान्य बँक’, अशी एक यंत्रणा, जिथे डाळ आणि तांदूळ गरजूंना उधार दिले जाते. या मागे असा उद्देश आहे की रोजंदारी मजुरी करणारे आणि त्यांचे कुटुंब काम मिळाल्यानंतरही उपाशी झोपू नये. काही विचारवंतांच्या मदतीने उत्तर प्रदेशातील प्रयागराज जिल्ह्यात ‘धान्य बँक’ च्या 70 शाखा आहेत. या प्रणालीतील अट अशी आहे की उधार घेणाऱ्याकडे पैसे येतात त्याने त्याच्या कर्जाची परतफेड करावी. दोन हजाराहून अधिक कुटुंबे या बँकेचे सदस्य आहेत.
2016 च्या पूरात प्रयागराजच्या आठ तालुक्यामधील जवळपास दीड लाख लोक बाधित झाले होते. त्यापैकी बहुतेक रोजंदारी करणारे होते. या पूरामुळे अशा लोकांना आपल्या कुटुंबाचे पोषण करणे कठीण झाले तेव्हा प्रगती वाहिनीने गरिबांच्या मदतीसाठी पुढाकार घेतला. यमुनापार आणि गंगापार येथे समुदायिक ‘धान्य बँका’ उघडल्या गेल्या, जिथे आज गरजू लोकांना उधारीवर धान्य मिळते. धान्य बँक सुरू करण्यासाठी प्रगती वाहिनीने दोन कंटेनर, एक बॉक्स आणि विचारवंतांनी आणि उच्च वर्गाच्या लोकांकडील रजिस्टर घेऊन दोन क्विंटल तांदूळ, 20 किलो डाळ दिली जाते.
बैंक के संचालन के लिए 21 सदस्यीय तदर्थ समन्वय समिति बनाई गई। समिति ने गांव का चयन किया। एक जिम्मेदार व्यक्ति के घर पर बैंक खोला गया। इसमें सदस्यता लेने के लिए लोगों से एक किलोग्राम अनाज लिया गया। पंजीकृत सदस्यों की सूची बनाई गई। किसे कब अनाज उधार दिया गया, कब उसने लौटाया, उसका विवरण रजिस्टर में दर्ज किया गया। स्थानीय स्तर पर बनी संचालन समिति (3-5 सदस्यीय) बैंक के कामकाज की निगरानी करती है।
नियमांनुसार कोणतीही गरजू व्यक्ती जास्तीत जास्त पाच किलो तांदूळ आणि एक किलो डाळ घेऊ शकते, परंतु या कर्जाची परतफेड 15 दिवसांत परत करावी लागेल. जर त्याला हवे असेल तर तो कर्जापेक्षा अधिक धान्य देऊ शकतो. वेळेत कर्जाची परतफेड केली नाही तर स्थानिक सुकाणू समिती त्याला थोडा वेळ देते. जर एखाद्याची आर्थिक परिस्थिती खूपच खराब असेल तर अन्य लोक सहकार्य करुन त्याचे कर्ज फेडू शकतात.