नवी दिल्ली – चांद्रयान 2 च्या लँडरशी संपर्क तुटल्यानंतर जवळपास 60 तासांनंतर चीनने अवकाशातून रहस्यमय संकेत मिळत असल्याचे उघड करून सर्वांना आश्चर्यचकित केले आहे. तथापि, या रहस्यमय सिग्नलमागील काय आहे हे अद्याप समजू शकले नाही. हा सिग्नल जो टेलिस्कोप घेत आहे तो स्वत: मध्येही खूप खास आहे. चीनच्या नैऋत्येकडील गुईझोउ प्रांतात या दुर्बिणीची स्थापना झाली आहे. त्याचे नाव फास्ट असून ज्याचा अर्थ फाइव्ह हंड्रेड मीटर एपरेचर स्‍फेरिकल रेडियो टेलिस्कोप (Five-hundred-meter Aperture Spherical Radio Telescope) असा आहे. आपण आतापर्यंत सुमारे 44 नवीन पल्सर शोधले आहेत यावरून आपण त्याचे वैशिष्ट्य देखील अनुमान लावू शकता. पल्सर वेगवान-गतिशील न्यूट्रॉन किंवा तारा आहे जो रेडिओ लाटा आणि विद्युत चुंबकीय किरणोत्सर्गाचे उत्सर्जन करतो.
या दुर्बिणीचे वैशिष्ट्य येथे मर्यादित नाही. सध्या या दुर्बिणीला जे संकेत मिळत आहेत त्यांना वैज्ञानिक भाषेत फास्ट रेडिओ बर्स्ट (एफआरबी) म्हणतात. याचा अर्थ दुर विश्वाकडून आलेले गुप्त संकेत आहेत. हे अंतर पृथ्वीपासून जवळजवळ तीन अब्ज प्रकाश वर्षांच्या अंतरावर आहे. तथापि, या संकेतांचा लँडरशी काही संबंध नाही कारण तो चंद्रापासून बराच दूर आहे. तुम्हाला सांगू इच्छितो की पृथ्वीपासून चंद्राचे अंतर सुमारे 384,400 किमी आहे. तथापि, सध्या चिनी शास्त्रज्ञ त्यांचे विश्लेषण करीत आहेत आणि ते कोठून आले आहेत याचा शोध घेण्याचा प्रयत्न करीत आहेत. चिनी अ‍ॅकॅडमी ऑफ सायन्सच्या नॅशनल एस्ट्रोनोमिकल वेधशाळेच्या म्हणण्यानुसार हे संकेत काही सेकंदातच सापडले. शास्त्रज्ञांच्या म्हणण्यानुसार असे संकेत पुढे सापडल्यास त्यांचे मूळही शोधता येऊ शकेल.
दरम्यान या दुर्बिणीला नैसर्गिकरित्या तयार केलेल्या सिंकहोलने बदलले आहे. दुर्बिणीने 2016 पासून कार्य करणे सुरू केले आणि जगातील सर्वात मोठी भरलेली रेडिओ दुर्बिणी आहे. याशिवाय हे जगातील दुसरे एकल अपर्चर दुर्बिणीही आहे. त्याच्या पुढे रशियाचा रतन-600 आहे. दुर्बिणीत सुमारे 500 मीटर किंवा 1600 फूट श्रेणीसह 4450 त्रिकोणी पॅनेल्स आहेत. या चीनी दुर्बिणीचा आकार 30 फुटबॉल मैदानाइतके आहे. हे 2011 सालापासून बनविणे सुरू झाले आणि 2016 मध्ये ते जगाच्या समोर आले.
जर आपण त्याच्या पॅनल्सबद्दल बोललो तर प्रत्येकाचा हात 11 मीटर आहे. 1.6 किमी या दुर्बिणीला परीक्षेसाठी 40 मिनिटे लागतात. भौगोलिक स्थान लक्षात घेऊन येथे हे दुर्बिणी लावण्यात आले आहे. पाच किमीच्या परिसरात कोणतेही शहर या दुर्बिणीच्या जवळपास नाही.
एवढ्या मोठ्या आकाराची दुर्बिणी शेकडो स्टील खांब आणि केबल्सवर उभी आहे. त्याच्या स्थापनेचा उद्देश अतंराळातील जीव आणि एलियंसवर संशोधन करणे आहे. त्याचे वैशिष्ट्य म्हणजे ते कमी-क्षमता सिग्नल देखील कॅप्चर करू शकते. हि दुर्बिणी बनविण्यासाठी चीनने 12 अब्ज रुपये किंवा 185 दशलक्ष डॉलर्स खर्च केले आहेत.
चिनी दुर्बिणीने उत्तर अमेरिकेच्या पोर्टो रिकोच्या एरेसीबो वेधशाळेला मागे टाकले आहे, जे 300 मीटर व्यासाचे आहे. 4500 पॅनेल्सच्या मदतीने चीनमध्ये स्थापित हा दुर्बिणी अंतराळातील सुमारे 1000 प्रकाश वर्षे दूर असलेल्या ताऱ्यांविषयी माहिती गोळा करू शकते.