कालच्या सामन्यांत रविचंद्रन अश्विनने जॉस बटलरला ज्याप्रकारे बाद केले त्याला मंकड विकेट संभोदले जाते. आता याला मंकड विकेटच का म्हणतात याचा इतिहास आपण पाहुयात. भारताचे माजी सलामीवीर फलंदाज आणि स्लो लेफ्ट आर्म ऑर्थडॉक्स गोलंदाज विनु मंकड यांनी पंकज रॉय सोबत १९५६ मध्ये न्युझिलंडविरुद्ध चेन्नईत खेळताना तब्बल ४१३ धावांची सलामी दिली होती आणि हा विक्रम तब्बल ५२ वर्षे अबाधित होता.
याच विनु मंकडानी १९४७-४८ च्या ऑस्ट्रेलियाच्या दौऱ्यात दुसऱ्या कसोटीत बिल ब्राऊनला याप्रकारे पहिल्यांदा बाद केले होते. त्यावेळेस विनु मंकड यांनी गोलंदाजी टाकण्यापुर्वी ब्राऊनने नॉन स्ट्राईकरचे क्रिज सोडले होते आणि मंकड यांनी त्याला धावबाद केले. इतकेच नाही तर दौऱ्यातल्या ऑस्ट्रेलिया इलेव्हन विरुद्धच्या सामन्यांतही विनु मंकड यांनी बिल ब्राऊनला अशाच प्रकारे बाद केले होते. यामुळे अशा प्रकारे बाद होणाऱ्या खेळाडुला मंकड विकेट संभोदले जाते. काहींनी याला पाठिंबा ही दर्शवला तर काहींनी याला खेळ भावना न राखल्याचेही बोलले गेले.
क्रिकेटच्या ४१.१६ नुसार गोलंदाजाने चंडू टाकण्यापुर्वी जर नॉन स्ट्राईकरच्या फलंदाजाने क्रिज सोडले तर गोलंदाज फलंदाजाला धावबाद करु शकतो. आतापर्यंतच्या आंतरराष्ट्रीय क्रिकेटमध्ये कसोटी व एकदिवसीय क्रिकेटमध्ये प्रत्येकी चार वेळेस अशा प्रकारे फलंदाज बाद झाले आहेत तर मार्क चॅपमन हा आंतरराष्ट्रीय टी-२० मध्ये अशा प्रकारे बाद झालेला एकमेव फलंदाज आहे.
मंकड विकेटचे बळी ठरलेले फलंदाज
कसोटी क्रिकेट
फलंदाज गोलंदाज वर्ष ठिकाण
१ बिल बाऊन (ऑस्ट्रेलिया) विनु मंकड (भारत) १९४७-४८ सिडनी
२ इयान रेडपाथ (ऑस्ट्रेलिया) चार्ली ग्रिपीथ (वेस्ट इंडीज) १९६८-६९ अॅडलेड
३ डेरेक रॅंडेल (इंग्लंड) इवेन चाटफिल्ड (न्युझिलंड) १९७७-७८ ख्रिस्टचर्च
४ सिकंदर बख्त (पाकिस्तान) अॅलन हर्स्ट (ऑस्ट्रेलिया) १९७८-७९ पर्थ
एकदिवसीय क्रिकेट
फलंदाज गोलंदाज वर्ष ठिकाण
१ ब्रायन लुकहर्स्ट (इंग्लंड) ग्रेग चॅपेल (ऑस्ट्रेलिया) १९७४-७५ मेलबर्न
२ ग्रॅंट फ्लॉवर (झिम्बाब्वे) दिपक पटेल (न्युझिलंड) १९९२-९३ हरारे
३ पीटर कर्स्टन (द. आफ्रिका) कपील देव (भारत) १९९२-९३ पोर्ट एलिझाबेथ
४ जॉस बटलर (इंग्लंड) सचित्रा सेननायके (श्रीलंका) २०१४ बर्मिंगहॅम
टी-२० क्रिकेट
फलंदाज गोलंदाज वर्ष ठिकाण
१ मार्क चॅपमॅन (हॉंगकॉंग) अमीर कलिम (ओमान) २०१६ फतुल्लाह
शंतनु कुलकर्णी, क्रिकेट लेखक
www.thedailykatta.com