आज जागतिक महिला दिन पाळला जात आहे.या निमित्ताने महिलांची स्थिती, त्यांची प्रगती आणि त्यांच्या विषयी समाजात असलेला दुजाभाव याच्या निमित्ताने काही चिंतन व्हावे, अशी आज अपेक्षा असते.जगाची किवा देशाची लोकसंख्या मोजलीच तर साधारणपणे लोकसंख्येचा ५० टक्के भाग महिलांचा असतो हे तर उघडच आहे.परंतु समाजामध्ये लिंगभेदाची भावना एवढी प्रबळ असते की, लोकसंख्येच्या ५० टक्के असून सुद्धा महिलांची अवस्था वाईटच असते आणि एवढ्या मोठ्या संख्येने असलेल्या महिलांच्या अवस्थेचा विचार करण्यासाठी वर्षातून केवळ एक दिवस पाळला जातो. वास्तविक पाहता वर्षातले ३६५ दिवस महिला दिनच पाळला पाहिजे आणि महिलांच्या अवस्थेविषयी समाजात सातत्याने चितन केले गेले पाहिजे. पण तसे होत नाही आणि केवळ महिला दिन पाळून फारसे काही साध्य होत नाही. कारण महिलांविषयीची हिणकस भावना आपल्या मनामध्ये ठाण मांडून बसलेली असते.
लिगभेदामुळे महिलांच्या वागण्याला, बोलण्याला, प्रगती करण्याला आणि पुरुषांच्या खांद्याला खांदा लावून कोणत्याही क्षेत्रात आघाडीवर काम करण्याच्या तयारीला खूप मर्यादा येत असतात. स्त्री-पुरुष समानता पाळण्याचे कितीही निश्चय केले तरी या मर्यादा काही संपत नाहीत. त्यामुळेच या मर्यादांचे भाव ठेवूनच महिलांच्या स्थितीचा विचार केला जात असतो. असे असूनही अनेक महिलांनी काही क्षेत्रामध्ये पुरुषांनाही मागे टाकून खर्यात अर्थाने पुरुषार्थ घडवलेला आहे. पण तरी सुद्धा महिलांना समान अधिकार देण्यास पुरुष तयार नसतात. याबाबतीत व्यासपीठावर खूप भाषणे केली जातात आणि तत्वज्ञान खूप सांगितले जाते. मात्र प्रत्यक्षातल्या व्यवहारामध्ये पुरुष महिलांना समान लेखायला आणि त्यांना तशी वागणूक द्यायला सहजा सहजी तयार होत नाहीत. अनेक कार्यालयांमधून महिला अधिकारी आणि पुरुष शिपाई असतात. मात्र या शिपायांना आपण एका महिलेच्या हाताखाली काम करतोय याची एक वेगळी खंत वाटत असतेच. महिला कितीही सुधारल्या तरी त्या शेवटी महिलाच आणि बायकांना मुळात अक्कलच कमी असते, असा पुरुषांचा सरसकट समज असतो. ही पुरुषी मनोवृत्ती जोपर्यंत कमी होत नाही तोपर्यंत समाजातला महिलांचा सन्मान कधी वाढणार नाही. त्यामुळे मुख्य प्रश्न मनोवृत्तीचा आहे. महिलांच्या संदर्भात विचार करताना एक दुर्दैवी वस्तुस्थिती फारच ठळकपणे जाणवत असते आणि ती म्हणजे महिलांची अवनत अवस्था आणि त्यांचे गौण स्थान यांना पुरुषांइतक्या स्त्रियाच जबाबदार असतात.
अलिकडच्या काळामध्ये स्त्री आणि पुरुष या दोघांच्याही मनातल्या या गौण स्थितीसंबंधीच्या भावनेमुळे लोकसंख्येतले मुलींचे प्रमाण कसे कमी होत चाललेले आहे याची आकडेवारी तर आपण नित्त्यच वाचत असतो. आपल्यापोटी मुलगी जन्माला येऊ नये असे केवळ पतीलाच वाटते असे नाही तर पत्नीलाही तसेच वाटत असते आणि काही ठिकाणी तर मुलगी होणार असल्यास गर्भपात करण्यात नवर्या पेक्षा बायकोच जास्त पुढाकार घेत असते. अर्थात यातली नवर्याषची भूमिका आणि बायकोची भूमिका यात थोडासा मानसिक फरक असतो. नवर्यातला मुलगी नको असते ती लिगभेदाच्या भावनेने. पण त्या होणार्या मुलीच्या आईला मुलगी नको असते ती निरुपाय म्हणून. मुलगी म्हणून किवा बाई म्हणून आपण काय भोगत आहोत हे तिला अनुभवाने माहीत असते. म्हणून असे भोग भोगणारा एक जीव जन्माला न घातलेलाच बरा, अशी तिची अगतिकतेची भावना असते. परंतु असे असले तरी आपण मुलीला जन्म देऊ आणि या समाजातल्या दुय्यम वागणुकीशी टक्कर देऊन सन्मानाने जगायला तिला शिकवू, परंतु कोणत्याही परिस्थितीत तिला जन्म देऊ असा तिचाही निर्धार नसतो. त्यामुळे गेल्या २० वर्षात भारतामध्ये जवळपास तीन कोटी कळ्या पोटातच खुडल्या गेल्या असून सुद्धा एकाही डॉक्टरला शिक्षा झालेली नाही. कारण त्या कोवळ्या कळीचा गर्भ पोटात बाळगणारी ती महिला तिच्या जन्माबाबत आग्रही नसते.
गेल्या काही वर्षापासून लग्नाच्या बाजारातली स्थिती बदलली आहे. पूर्वी मुलीच्या बापाला वर संशोधनासाठी भटकावे लागत असे. परंतु आता मुलांचे बाप वधू संशोधनासाठी भटकायला लागले आहेत. विज्ञानाने उपलब्ध करून दिलेल्या काही सोयींचा गैरवापर केल्यामुळे समाजातल्या श्रीमंत आणि सुशिक्षित लोकांमध्ये ही स्थिती निर्माण झाली आहे. समाजातली एक विसंगती अशी की, ज्या लोकांपर्यंत वैद्यकीय व्यवसायातल्या त्या आधुनिक सोयी पोचलेल्या नाहीत त्या गरीब आणि अशिक्षित वर्गामध्ये मात्र ही विसंगती आढळत नाही. म्हणजे सुशिक्षित वर्गालाच मुलीच्या हुंड्याची जास्त काळजी आहे. मग यांना सुशिक्षित का आणि कसे म्हणावे, असा प्रश्नच पडतो. मुलींची संख्या कमी होऊन सुद्धा हुंड्याची पद्धत काही बदलत नाही. मुली कमी असल्या तरी अजूनही मुलीच्या बापाने मुलाच्या बापाला हुंडा दिला पाहिजे, हा आग्रह कायमच आहे. मुलाचा बाप गरजू असला तरी मुलीच्या बापानेच हुंडा दिला पाहिजे अशा या आग्रहातूनही या बदलत्या स्थितीत सुद्धा मुलीलाच गौण मानण्याची प्रथा कशी जारी आहे, हे लक्षात येते.